Co każdy człowiek wiedzieć powinien, czyli 7 ciekawostek o prawach człowieka

#1. Historia sięga daleko. Bardzo daleko

Nie sposób określić jednoznacznie, kiedy pojawiła się idea praw człowieka. Za jeden z ważniejszych dokumentów je ustanawiających uznaje się Wielką Kartę Swobód, którą w 1215 roku wydał Jan bez Ziemi, król Anglii. Można jednak śmiało sięgnąć głębiej w przeszłość – do VI. wieku p.n.e., do czasów Cyrusa II Wielkiego. Król Persji był władcą obdarzonym wieloma talentami, o czym świadczy między innymi długa lista jego podbojów.

W historii zapisał się jednak także jako władca wyjątkowo tolerancyjny, wykazujący ogromną łaskawość dla podbijanych ludów. To właśnie Cyrus II Wielki wydał bardzo liberalny zbiór praw, który historycy uważają za pierwszy w dziejach kodeks praw człowieka.

#2. Po II wojnie światowej

W 1946 roku powołano Komisję Praw Człowieka ONZ. Komisja ta już nie funkcjonuje – po sześćdziesięciu latach zastąpiła ją Rada Praw Człowieka, która kontynuuje zadania swojej poprzedniczki. Równocześnie powstała też Komisja ds. Statusu Kobiet oraz – minimalnie wcześniej – Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości. Nie sposób nie połączyć faktu powstania tych instytucji z końcem II wojny światowej, jakże fatalnej w skutkach.

To właśnie w tym konflikcie zginęło najwięcej osób w historii – w ciągu 6 lat działań wojennych śmierć poniosło ponad 60 milionów ludzi, mniej więcej 1 na 33 osoby na świecie. Był to gigantyczny błąd, którego nie wolno powtórzyć. Kolejnym z etapów było przyjęcie Powszechnej deklaracji praw człowieka – uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948 w Paryżu. Jednym z jej założeń było dopilnowanie, by nikt nie poszedł w zbrodnicze ślady nazistów.

#3. Ludobójstwo w Rwandzie

Niestety pomimo kolejnych deklaracji, teoretycznie rosnącego poszanowania praw człowieka, a także – zwyczajnie – upływu lat, wciąż zdarzają się przypadki ich naruszeń na masową skalę. Tym, które chyba najmocniej wstrząsnęło światem, jeśli wziąć pod uwagę ostatnie kilka dekad, było ludobójstwo w Rwandzie z 1996 roku.

80% obywateli tego kraju stanowili wówczas przedstawiciele plemienia Hutu, którzy śmiertelnie nienawidzili Tutsi. W ciągu zaledwie 100 dni dokonano rzezi na niewyobrażalną skalę. Szacunki mówią o 800 tysiącach ofiar – a historycy ze smutkiem odnotowują, że było to jedno z absolutnie najgorszych naruszeń praw człowieka we współczesnej historii.

#4. Prawa człowieka nie są naruszane „gdzieś tam, daleko”, tylko właśnie tu

Przypadków naruszeń praw człowieka na ogromną skalę nie sposób ukryć – kolejnym, obok Rwandy, przykładem są Chiny, które dosłownie na oczach całego świata prześladują Ujgurów, pokazując przy okazji, że ponadnarodowe interesy cenniejsze są niż życie ludzi. Niestety to jednak nie koniec – bo prawa człowieka gwałcone są niemal wszędzie na świecie, często przez najbliższych członków rodziny. Tyle że nie mówi się o nich głośno. Ze wstydu, ze strachu, z powodu uwarunkowań kulturowych i społecznych.

Rzućmy okiem na ich listę – to między innymi prawo do życia, wolność i bezpieczeństwo osobiste, wolność sumienia i wyznania, wolność słowa, prawo do sądu, prawo do prywatności… Dla każdej z tych rzeczy znaleźć można całe mnóstwo przykładów, często niestety bliższych niż dalszych.

#5. Przemoc wobec kobiet i dzieci

Przemoc względem kobiet i dzieci pozostaje jednym z najpoważniejszych przykładów naruszania praw człowieka. Niestety ma ona miejsce na całym świecie, a sytuację dodatkowo pogarsza fakt, że w jurysdykcjach wielu krajów przemoc domowa w ogóle nie jest przestępstwem. Chciałoby się powiedzieć, że zmiany – nawet jeśli powolne – to jednak zachodzą i prowadzą w dobrym kierunku. Bynajmniej – a najlepszym przykładem Rosja. Tam w 2017 roku prezydent Putin podpisał ustawę… łagodzącą kary za przemoc domową.

Jeśli ofiara – pierwszego ataku dokonanego przez agresora – nie trafi do szpitala, przestępstwa nie ma. Tako rzecze rosyjskie prawo, a świat łapie się za głowę. Pozostaje tylko mieć nadzieję, że inne kraje nie podążą rosyjską drogą.

#6. Wzór pod znakiem zapytania

O ile Rosji nikt nigdy nie uważał za wzór respektowania praw człowieka – po prostu nikt trzeźwo myślący nie miał złudzeń co do tego, jak wygląda tamtejsza sytuacja – o tyle Australia zawsze wydawała się świecić przykładem. I z pewnością pod bardzo wieloma względami jest tam lepiej niż gdzie indziej na świecie (zwłaszcza we wspomnianej już Rosji, ale też Wenezueli, Jemenie, Syrii, Arabii Saudyjskiej czy Chinach), ale wyidealizowany wizerunek burzą pewne rysy.

Wykazał je raport organizacji Human Rights Watch, przypominając między innymi o niewłaściwym traktowaniu uchodźców szukających azylu, systemie karnym pełnym uprzedzeń wobec rdzennych mieszkańców kraju czy nieodpowiednio funkcjonującym wymiarze sprawiedliwości dla nieletnich.

#7. Dzień Praw Człowieka

Co roku 10 grudnia na świecie obchodzony jest Dzień Praw Człowieka. Ustanowiony został rezolucją Zgromadzenia Ogólnego ONZ w rocznicę podpisania Powszechnej deklaracji praw człowieka. „Święto” to ma skłaniać do refleksji na temat przestrzegania praw człowieka oraz docenieniu zasług osób i organizacji walczących na ich rzecz.

Wyjątek – kalendarzowy – stanowi Południowa Afryka. Tam Dzień Praw Człowieka obchodzony jest 21 marca – dla upamiętnienia masakry z 1960 roku, kiedy policja otworzyła ogień do pokojowo protestujących, zabijając 69 osób i raniąc 180. Niestety czas płynie, zmienia się świat. Zmieniają się nawet prawa człowieka – np. w 2011 roku uznano, że jednym z nich będzie odtąd dostęp do internetu. I pomimo tego wszystkiego wciąż musimy o poszanowanie tychże walczyć. Być może nawet mocniej niż do tej pory.