Zaskakująco krótka historia Łuku Triumfalnego

Pełna nazwa budowli to Arc de Triomphe de l'Étoile – Łuk Triumfalny Gwiazdy. Pochodzi ona od jego położenia, dawniej zwanego Place de l'Étoile (czyli Plac Gwiazdy), a obecnie Plac Charlesa de Gaulla, który leży na połączeniu dwunastu alei.


Napoleon Bonaparte, cesarz Francji, zlecił budowę łuku w 1806 roku, po jego słynnym zwycięstwie w bitwie pod Austerlitz. Był to projekt na wielką skalę i został ukończony, z powodu kilku przerw w pracach, dopiero w 1836 roku. Jest ogromny – o wiele większy niż większość ludzi zdaje sobie sprawę. Przy wysokości pięćdziesięciu metrów był największym tego typu pomnikiem na świecie do czasu wybudowania Monumento a la Revolución w Mexico City w 1938 roku. Wewnątrz znajduje się nawet muzeum.


Łuki triumfalne były tworzone przez starożytnych Rzymian jako pomniki upamiętniające ich militarne podboje. Tak jak łuk Septimusa Severusa w Rzymie, zbudowany w 203 r. n.e. dla upamiętnienia jego zwycięstw nad Partami.


Łuk Triumfalny był w dużej mierze wzorowany na Łuku Tytusa, który został zbudowany w 81 r. n.e. przez cesarza Domicjana ku pamięci jego brata i ich wspólnych zwycięstw w Judei.


W czasach Republiki Rzymskiej powstało ich kilka, ale pierwszy cesarz, August, zarządził, że tylko cesarze mogą zamawiać łuki triumfalne. Wkrótce stały się one symbolem cesarskiej chwały i władzy – w samym Rzymie powstało ich trzydzieści sześć. Łuki triumfalne były pokryte rzeźbami osób, które upamiętniały, oraz scenami związanymi ze zwycięskimi bitwami. Były one zapisem dla potomnych potęgi cesarza, wyrzeźbionym w kamieniu i mającym przetrwać wieki.


Łuk Triumfalny Napoleona był więc wyraźną aluzją do Imperium Rzymskiego. Nie ma w tym nic dziwnego, Napoleon nie ukrywał, że chciałby naśladować Rzym. Przyjął jego cywilną i wojskową ikonografię i kazał swoim żołnierzom nosić złote orły, tak jak rzymskie legiony.


Był mistrzem wizerunku; nasz obecny pogląd na Napoleona został częściowo ukształtowany przez jego własną propagandę. Wystarczy porównać jego portret z 1796 r. z tym wykonanym zaledwie pięć lat później – od dość niepozornego portretu wojskowego do nieskazitelnego obrazu bohaterstwa.


Włoski rzeźbiarz Antonio Canova wykonał nawet jego rzeźbę zatytułowaną Napoleon jako Mars Rozjemca. Tutaj został on przedstawiony, dosłownie, jako bóg wojny. Canova wykonał również rzeźbę jego siostry, Pauliny Bonaparte, jako bogini Wenus.


Poniższy portret powstał w tym samym roku, w którym Napoleon zlecił wykonanie Łuku Triumfalnego. Nosząc wieniec laurowy jak Juliusz Cezar, dzierży berło Karola Wielkiego – oto człowiek o megalomańskich ambicjach.


Łuk Triumfalny był tylko kolejnym logicznym krokiem... A Napoleon zbudował ich więcej. Jest jeszcze Łuk Triumfalny w Carrousel, bardziej podobny w stylu do Łuku Septimusa Severusa, który został rozpoczęty w 1806 roku i ukończony dwa lata później.


Napoleon został jednak pokonany i wygnany zanim jego wielki Łuk Triumfalny mógł zostać ukończony. I tak, zamiast opowiadać wyłącznie o bitwie pod Austerlitz, stał się on szerszym testamentem Napoleona i jego francuskiego imperium, a także Republiki, która go poprzedzała. Podobnie jak rzymskie łuki triumfalne z czasów starożytnych, Łuk Triumfalny został ozdobiony rzeźbami i płaskorzeźbami przedstawiającymi zwycięstwa Napoleona, czy to pod Aboukirem, Aleksandrią, czy Arcole. W podobny sposób przedstawiały one bohaterskich i patriotycznych żołnierzy walczących z barbarzyńcami.


Jedna z większych rzeźb przedstawia Napoleona jako rzymskiego cesarza koronowanego przez boginię zwycięstwa – wykorzystując propagandową ikonografię, którą sam ustanowił. W ten sposób zawsze chciał przejść do historii, tak jak August.


Na filarach wypisane były nazwy bitew, w których Francuzi odnieśli zwycięstwo, a obok jeszcze więcej płaskorzeźb przedstawiających te bitwy. Był to pomnik, zarówno w słowach, jak i w sztuce, podbojów militarnych i chwały Napoleona i jego kraju.


Ale cały Łuk nie został poświęcony wyłącznie Napoleonowi. Na wewnętrznych ścianach Łuku Triumfalnego wypisane były również nazwiska generałów, którzy służyli Imperium Francuskiemu.


Inna z głównych rzeźb, zwana „Pokojem z 1815 roku”, upamiętnia abdykację Napoleona. W przeciwieństwie do rzymskich łuków triumfalnych, ten opowiada pełną historię człowieka, którego upamiętnia – łącznie z jego ostateczną porażką i upadkiem. W 1920 roku Nieznany Żołnierz został pochowany obok wiecznego płomienia jako pomnik dla milionów, którzy zginęli podczas niekończącej się katastrofy, jaką była pierwsza wojna światowa. Znak, że Łuk był o czymś więcej niż o Napoleonie czy rewolucji.


Łuk Triumfalny stał się teraz symbolem rozpoznawalnym na całym świecie, na co prawdopodobnie liczył Napoleon. Tyle że jego pierwotne przeznaczenie – gloryfikacja jego zwycięstw militarnych – zostało wyparte przez jego status jako pomnika całej Francji, a nie tylko jednego człowieka.