Ciekawy artykulik - i zapowiada się druga część:
https://www.onet.pl/informacje/onetwiadomosci/dowcipy-o-komunizmie-i-zsrr-grozila-za-nie-nawet-kara-smierci/9p2f6fm,79cfc278
Za żarty z komunizmu w ZSRR groziły surowe kary. Mimo to znał je cały kraj
Jak powszechnie wiadomo, komunizm był najlepszym ustrojem, jaki kiedykolwiek wymyślono. Nic więc dziwnego, że najlepszy ustrój został bardzo szybko sportretowany w niezliczonej ilości dowcipów, dotyczących problemów gospodarczych, braku wolności, a przede wszystkim kolejnych przywódców państw demokracji ludowej.
Tysiące kawałów, które powstawały we wszystkich krajach obozu komunistycznego, szybko stały się odzwierciedleniem opinii społecznej na temat wszystkich najważniejszych osób w bloku wschodnim. Nieszczęściem ustroju totalitarnego był fakt, że każdy dowcip o gospodarce, mediach, czy wydarzeniach społecznych, od razu stawał się dowcipem politycznym. Rosyjski dysydent, Władimir Bukowski pisał:
Ktoś powinien postawić pomnik dowcipowi politycznemu. Ten zadziwiający sposób kreacji szczególnie rozwinął się w krajach socjalistycznych, w których ludzi odcina się od informacji i wolnej prasy, a uciśniona opinia publiczna spętana rozmaitymi zakazami odnajduje ekspresję w takiej właśnie formie. Naszpikowany informacjami sowiecki dowcip wart jest tomów esejów filozoficznych.
Oczywiście znaczna część żartów uderzała bezpośrednio w osoby władz imperium wschodniego. Od pierwszych dni rewolucji październikowej Lenin i Trocki stali się bohaterami wielu dowcipów. Krótko po zwycięstwie rewolucji popularne stały się szczególnie dwa kawały:
Lenin pracuje do późna. Około trzeciej nad ranem kładzie się, aby się zdrzemnąć, i każe młodemu czerwonoarmiście obudzić się o siódmej. Żołnierz przez całą noc głowi się, jak ma to zrobić. Czy powinien powiedzieć: "Czas wstawać, towarzyszu Lenin"? Zbyt oficjalne. Może: "No już, otwórzcie oczka, towarzyszu Lenin"? Zbyt poufałe. W końcu wybija siódma i żołnierz zaczyna śpiewać Międzynarodówkę, której pierwsze słowa brzmią: "Wyklęty powstań, ludu ziemi!".
" Ludzie mówią, że jestem potworem, ale jak Pan widzi, ja sobie z tego żartuję"
Nowy lokator wprowadza się do pokoju. Na ścianach nie ma nic, ale ma do dyspozycji jeden gwóźdź i wszechobecne portrety Lenina i Trockiego. — Nie wiem, którego mam powiesić, a którego postawić pod ścianą.
O ile pierwszy żart był oczywistą odpowiedzią na wybujałą nowomowę i znakiem nowych czasów, to drugi dowcip powtarzano od końca XVII wieku, zmieniając jedynie bohaterów. Rozczarowanie politykami nie było przecież tylko domeną komunizmu, a na portrecie znajdował się m.in. Napoleon, Metternich, czy Talleyrand.
Ponure czasy stalinizmu przyniosły falę nowych dowcipów, z których najgłośniej śmiał się… Stalin. Sowiecki dyktator, chcąc sprawiać wrażenie nowoczesnego przywódcy, chętnie żartował z zachodnimi gośćmi na swój temat. Gdy w 1944 na Kreml przybył Charles de Gaulle, został oczywiście zaproszony na suto zakrapianą kolację, gdzie Stalin przedstawiał mu swoich podwładnych. Satrapa zatrzymał się chwilę przy genialnym dowódcy sił powietrznych, Aleksandrze Nowikowie. Po wygłoszeniu kilku pochwał, Stalin zakończył prezentację słowami:
— Wypijmy za niego, a jak nie wykona swojej roboty jak należy, to go powiesimy.
Widząc niesmak na twarzy de Gaulle’a zażartował:
— Ludzie mówią, że jestem potworem, ale jak Pan widzi, ja sobie z tego żartuję. Może jednak nie jestem taki straszny?
Sam Nowikow dwa lata później został zdymisjonowany i skazany na pięć lat więzienia.
Raz w życiu Stalin wysłuchał dowcipu na swój temat. Było to jeszcze w czasach walki o władzę, kiedy stopniowo eliminował kolejnych konkurentów politycznych. Jednym z nich był zagorzały trockista Karl Radek, który w 1925 roku został odsunięty przez Stalina na boczny tor, otrzymując mało prestiżową posadę rektora uczelni dla komunistów z Azji. Pewnego dnia wizytę na uczelni złożył sam dyktator, co wspomina niemiecki komunista Erich Wollenberg:
Radek znajdował się w ogniu dyskusji z grupą studentów, kiedy pojawił się Stalin w otoczeniu swojej świty. Zapytał Radka, czy znów rozpowiada nowe dowcipy o nim.
— Nie— odrzekł Radek. – W tej chwili rozmawiamy na temat redystrybucji władzy po następnym przewrocie.
— I co, skończę w więzieniu? – zapytał Stalin.
— Nie. Postanowiliśmy, że znajdziemy wam jakąś żydowską uczelnię i zrobimy was rektorem.
— Ale ja nie jestem Żydem. – odparł Stalin.
— A co, ja jestem Chińczykiem?
Ta sytuacja stała się gwoździem do trumny Radka, który w 1927 został zesłany do gułagu. Lekkomyślny Karl Radek stał się bohaterem wielu dowcipów, a w okresie wielkiej czystki przeszedł do historii jako bohater następującego żartu:
W obozie na Syberii więźniowie opowiadają, za co siedzą. Jeden mówi:
— Jestem tu za to, że nazwałem Karla Radka kontrrewolucjonistą.
—No proszę – powiedział drugi. – Mnie skazali, bo mówiłem, że Karl Radek nie jest kontrrewolucjonistą.
Patrzą na trzeciego i pytają go:
— A ciebie za co wsadzili?
— Bo nazywam się Karl Radek.
Rzecz jasna, dowcipy nie oszczędzały też Stalina, bardzo często porównując jego rządy z czasami leninowskimi. Żartownisie nie oszczędzili nawet elementów ubioru wodza, widząc w nich znak coraz gorszej sytuacji:
Dlaczego Lenin nosił koszulę i krawat, a Stalin nie? Bo Lenin wiedział, dokąd się udaje.
Bardziej dosadny był kawał, skupiający się na obuwiu generalissimusa:
Dlaczego Lenin nosił półbuty, a Stalin oficerki? Bo za czasów Lenina gówno sięgało tylko do kostek.
Niesamowitą popularność żarty o Stalinie zawdzięczały swojej elastyczności. W zasadzie każda ogłoszona zmiana na Kremlu, czy nowa ustawa znajdowały odzwierciedlenie w dowcipach, powtarzanych w całym ZSRR. U schyłku życia Stalina tryumf święciły kawały o antysemityzmie wodza, który w 1952 r. rozpętał antysemicką nagonkę. Tzw. Spisek Lekarzy, który miał na celu oczyszczenie partii z żydowskiego elementu, stał się pożywką dla żartownisiów, którzy powtarzali sobie następujący dowcip:
Towarzysz Stalin zauważył topiącego się Żyda, który wzywał pomocy.
— Niestety nie mogę wam pomóc, towarzyszu. Ale powiedzcie, jak się nazywacie?
— Aaron Rabin. – Stalin wskoczył do wody i uratował tonącego.
— Towarzyszu Rabin, zostajecie skazani za kosmopolityzm i szpiegostwo na rzecz Izraela.
Nikita Chruszczow — nowa gwiazda sowieckiego dowcipu
Śmierć dyktatora w 1953 roku nie zakończyła ery dowcipów o Stalinie. Wyśmiewana była oczywiście atmosfera żałoby i sztucznego smutku, ale na pierwszym planie pojawiły się żarty z nowej władzy, która rozpoczęła potępienie stalinizmu. Idealnym bohaterem niemal każdego żartu stał się Nikita Chruszczow. Jego wygląd, charakter i styl sprawowania władzy sprawiły, że rozmaitego rodzaju dowcipy znowu zalały Związek Radziecki.
Sam Chruszczow również należał do przedstawicieli władzy, która lubiła od czasu do czasu opowiedzieć zachodnim gościom dobry dowcip. Referat o kulcie jednostki i jego następstwach spowodował, że po raz pierwszy z ZSRR można było naśmiewać się ze Stalina. Ale to mało kogo już bawiło. Dzięki swojemu nieokrzesaniu i prostemu językowi Chruszczow stał się prawdziwą gwiazdą sowieckiego dowcipu politycznego. Nie oszczędzono jego prostackiego zachowania, wyglądu i ogólnego stylu sprawowania władzy. Wszystkie przywary najlepiej streszczają kolejne dwa żarty:
Chruszczow idąc przez Kreml spluwa na drogi dywan.
— Proszę się opanować, Nikito Siergiejewiczu— napomina go asystent. – Pamiętajcie, że po tych dywanach przechadzał się wielki Lenin!
— Zamknij się! – oświadcza Chruszczow. – Mogę sobie pluć ile wlezie, królowa angielska dała mi przyzwolenie!
— Królowa Anglii?
— Tak! Naplułem na dywan w pałacu Buckingham, a ona na to: "Panie Chruszczow, jak pan chce, może pan tak robić na Kremlu, ale tutaj nie można się tak zachowywać."
Chruszczow uczestniczy w wernisażu sztuki nowoczesnej. Rechocze ze wszystkiego, aż staje przed lustrem. Wpatrując się z podziwem w lustro mówi w końcu:
— Cóż za piękny, naturalny obraz tucznika.
Władza sowiecka z całą surowością karała takie poczucie humoru, ale mimo tego Nikita Chruszczow ciągle pojawiał się w kolejnych dowcipach, ciągle jako głupi i tępy prostak, którego zachowania szeroko komentowała zachodnia prasa. Dowcipy wciąż zastępowały serwisy informacyjne, komentując każde ważniejsze wydarzenie w państwie. Wydawało się, że dojście do władzy Breżniewa zmieni ten stan rzeczy, ponieważ nowa władza nie ścigała już ludzi opowiadających dowcipy polityczne. Żarty żyły jednak swoim życiem, zwłaszcza, kiedy okazało się, że Breżniew jest nie mniej wdzięcznym tematem kawałów, jak Chruszczow. Początkowo kpiono z długich przemówień Breżniewa, a zawrotną karierę robił następujący żart:
Czy można zawinąć w gazetę słonia?
Można, jeśli przedrukowała przemówienie Breżniewa.
Kolejna porcja dowcipów dotyczyła legendarnego już zamiłowania Breżniewa do rozmaitych orderów, medali i odznaczeń. Sowiecki wódz hojnie nadawał sobie kolejne nagrody i do swej śmierci zebrał ich 260, a na jego marynarce wisiało aż 110 medali. Gdy skończyły się wszystkie możliwe tytuły, nadawano dyktatorowi stare— np. Order Bohatera Związku Radzieckiego, najwyższe odznaczenie państwowe, otrzymał cztery razy, chociaż stalinowskie prawo ustalało, że w ten sposób można być uhonorowanym trzykrotnie. Nic dziwnego, że w całej Europie opowiadano sobie taki dowcip:
Rodzina Breżniewów siedzi przy kolacji i nagle cały budynek trzęsie się w posadach.
— O Boże, co się stało?! – wykrzykuje córka.
— Nie przejmuj się – uspokaja ją matka. – To tylko marynarka taty spadła z krzesła na ziemię.
W 1974 roku Breżniew doznał wylewu, a kolejnego dwa lata później. Jego stan zdrowia pogorszył się drastycznie, mimo to ciągle pełnił swoje obowiązki. Jednak zmiany były na tyle poważne i Pierwszy Sekretarz ledwie mógł czytać wystąpienia z kartki.
Breżniew odczytuje przemówienie:
"I kto twierdzi, że czytam przemówienia z kartki? Ha— myślnik— ha— myślnik— ha!".
Wydaje się, że czasy dowcipu politycznego zakończyło dojście do władzy Michaiła Gorbaczowa. Polityka pieriestrojki i głasnosti dokonała pewnego wyłomu. Oczywiście również o Gorbaczowie krążyło wiele żartów, ale uderzały one bardziej w prowadzoną przez niego politykę, a nie w przywary wodza. Równolegle do opisywanych wydarzeń w całym bloku wschodnim powstawały inne dowcipy, które celowały w ośmieszaniu lokalnych kacyków— ale to już materiał na następny artykuł.
Bibliografia:
B. Lewis, Śmiech i młot. Historia komunizmu w dowcipach, Wrocław 2009
A. Klim, Seks sztuka i alkohol. Życie towarzyskie lat 60, Warszawa 2013
https://www.onet.pl/informacje/onetwiadomosci/dowcipy-o-komunizmie-i-zsrr-grozila-za-nie-nawet-kara-smierci/9p2f6fm,79cfc278
Za żarty z komunizmu w ZSRR groziły surowe kary. Mimo to znał je cały kraj
Jak powszechnie wiadomo, komunizm był najlepszym ustrojem, jaki kiedykolwiek wymyślono. Nic więc dziwnego, że najlepszy ustrój został bardzo szybko sportretowany w niezliczonej ilości dowcipów, dotyczących problemów gospodarczych, braku wolności, a przede wszystkim kolejnych przywódców państw demokracji ludowej.
Tysiące kawałów, które powstawały we wszystkich krajach obozu komunistycznego, szybko stały się odzwierciedleniem opinii społecznej na temat wszystkich najważniejszych osób w bloku wschodnim. Nieszczęściem ustroju totalitarnego był fakt, że każdy dowcip o gospodarce, mediach, czy wydarzeniach społecznych, od razu stawał się dowcipem politycznym. Rosyjski dysydent, Władimir Bukowski pisał:
Ktoś powinien postawić pomnik dowcipowi politycznemu. Ten zadziwiający sposób kreacji szczególnie rozwinął się w krajach socjalistycznych, w których ludzi odcina się od informacji i wolnej prasy, a uciśniona opinia publiczna spętana rozmaitymi zakazami odnajduje ekspresję w takiej właśnie formie. Naszpikowany informacjami sowiecki dowcip wart jest tomów esejów filozoficznych.
Oczywiście znaczna część żartów uderzała bezpośrednio w osoby władz imperium wschodniego. Od pierwszych dni rewolucji październikowej Lenin i Trocki stali się bohaterami wielu dowcipów. Krótko po zwycięstwie rewolucji popularne stały się szczególnie dwa kawały:
Lenin pracuje do późna. Około trzeciej nad ranem kładzie się, aby się zdrzemnąć, i każe młodemu czerwonoarmiście obudzić się o siódmej. Żołnierz przez całą noc głowi się, jak ma to zrobić. Czy powinien powiedzieć: "Czas wstawać, towarzyszu Lenin"? Zbyt oficjalne. Może: "No już, otwórzcie oczka, towarzyszu Lenin"? Zbyt poufałe. W końcu wybija siódma i żołnierz zaczyna śpiewać Międzynarodówkę, której pierwsze słowa brzmią: "Wyklęty powstań, ludu ziemi!".
" Ludzie mówią, że jestem potworem, ale jak Pan widzi, ja sobie z tego żartuję"
Nowy lokator wprowadza się do pokoju. Na ścianach nie ma nic, ale ma do dyspozycji jeden gwóźdź i wszechobecne portrety Lenina i Trockiego. — Nie wiem, którego mam powiesić, a którego postawić pod ścianą.
O ile pierwszy żart był oczywistą odpowiedzią na wybujałą nowomowę i znakiem nowych czasów, to drugi dowcip powtarzano od końca XVII wieku, zmieniając jedynie bohaterów. Rozczarowanie politykami nie było przecież tylko domeną komunizmu, a na portrecie znajdował się m.in. Napoleon, Metternich, czy Talleyrand.
Ponure czasy stalinizmu przyniosły falę nowych dowcipów, z których najgłośniej śmiał się… Stalin. Sowiecki dyktator, chcąc sprawiać wrażenie nowoczesnego przywódcy, chętnie żartował z zachodnimi gośćmi na swój temat. Gdy w 1944 na Kreml przybył Charles de Gaulle, został oczywiście zaproszony na suto zakrapianą kolację, gdzie Stalin przedstawiał mu swoich podwładnych. Satrapa zatrzymał się chwilę przy genialnym dowódcy sił powietrznych, Aleksandrze Nowikowie. Po wygłoszeniu kilku pochwał, Stalin zakończył prezentację słowami:
— Wypijmy za niego, a jak nie wykona swojej roboty jak należy, to go powiesimy.
Widząc niesmak na twarzy de Gaulle’a zażartował:
— Ludzie mówią, że jestem potworem, ale jak Pan widzi, ja sobie z tego żartuję. Może jednak nie jestem taki straszny?
Sam Nowikow dwa lata później został zdymisjonowany i skazany na pięć lat więzienia.
Raz w życiu Stalin wysłuchał dowcipu na swój temat. Było to jeszcze w czasach walki o władzę, kiedy stopniowo eliminował kolejnych konkurentów politycznych. Jednym z nich był zagorzały trockista Karl Radek, który w 1925 roku został odsunięty przez Stalina na boczny tor, otrzymując mało prestiżową posadę rektora uczelni dla komunistów z Azji. Pewnego dnia wizytę na uczelni złożył sam dyktator, co wspomina niemiecki komunista Erich Wollenberg:
Radek znajdował się w ogniu dyskusji z grupą studentów, kiedy pojawił się Stalin w otoczeniu swojej świty. Zapytał Radka, czy znów rozpowiada nowe dowcipy o nim.
— Nie— odrzekł Radek. – W tej chwili rozmawiamy na temat redystrybucji władzy po następnym przewrocie.
— I co, skończę w więzieniu? – zapytał Stalin.
— Nie. Postanowiliśmy, że znajdziemy wam jakąś żydowską uczelnię i zrobimy was rektorem.
— Ale ja nie jestem Żydem. – odparł Stalin.
— A co, ja jestem Chińczykiem?
Ta sytuacja stała się gwoździem do trumny Radka, który w 1927 został zesłany do gułagu. Lekkomyślny Karl Radek stał się bohaterem wielu dowcipów, a w okresie wielkiej czystki przeszedł do historii jako bohater następującego żartu:
W obozie na Syberii więźniowie opowiadają, za co siedzą. Jeden mówi:
— Jestem tu za to, że nazwałem Karla Radka kontrrewolucjonistą.
—No proszę – powiedział drugi. – Mnie skazali, bo mówiłem, że Karl Radek nie jest kontrrewolucjonistą.
Patrzą na trzeciego i pytają go:
— A ciebie za co wsadzili?
— Bo nazywam się Karl Radek.
Rzecz jasna, dowcipy nie oszczędzały też Stalina, bardzo często porównując jego rządy z czasami leninowskimi. Żartownisie nie oszczędzili nawet elementów ubioru wodza, widząc w nich znak coraz gorszej sytuacji:
Dlaczego Lenin nosił koszulę i krawat, a Stalin nie? Bo Lenin wiedział, dokąd się udaje.
Bardziej dosadny był kawał, skupiający się na obuwiu generalissimusa:
Dlaczego Lenin nosił półbuty, a Stalin oficerki? Bo za czasów Lenina gówno sięgało tylko do kostek.
Niesamowitą popularność żarty o Stalinie zawdzięczały swojej elastyczności. W zasadzie każda ogłoszona zmiana na Kremlu, czy nowa ustawa znajdowały odzwierciedlenie w dowcipach, powtarzanych w całym ZSRR. U schyłku życia Stalina tryumf święciły kawały o antysemityzmie wodza, który w 1952 r. rozpętał antysemicką nagonkę. Tzw. Spisek Lekarzy, który miał na celu oczyszczenie partii z żydowskiego elementu, stał się pożywką dla żartownisiów, którzy powtarzali sobie następujący dowcip:
Towarzysz Stalin zauważył topiącego się Żyda, który wzywał pomocy.
— Niestety nie mogę wam pomóc, towarzyszu. Ale powiedzcie, jak się nazywacie?
— Aaron Rabin. – Stalin wskoczył do wody i uratował tonącego.
— Towarzyszu Rabin, zostajecie skazani za kosmopolityzm i szpiegostwo na rzecz Izraela.
Nikita Chruszczow — nowa gwiazda sowieckiego dowcipu
Śmierć dyktatora w 1953 roku nie zakończyła ery dowcipów o Stalinie. Wyśmiewana była oczywiście atmosfera żałoby i sztucznego smutku, ale na pierwszym planie pojawiły się żarty z nowej władzy, która rozpoczęła potępienie stalinizmu. Idealnym bohaterem niemal każdego żartu stał się Nikita Chruszczow. Jego wygląd, charakter i styl sprawowania władzy sprawiły, że rozmaitego rodzaju dowcipy znowu zalały Związek Radziecki.
Sam Chruszczow również należał do przedstawicieli władzy, która lubiła od czasu do czasu opowiedzieć zachodnim gościom dobry dowcip. Referat o kulcie jednostki i jego następstwach spowodował, że po raz pierwszy z ZSRR można było naśmiewać się ze Stalina. Ale to mało kogo już bawiło. Dzięki swojemu nieokrzesaniu i prostemu językowi Chruszczow stał się prawdziwą gwiazdą sowieckiego dowcipu politycznego. Nie oszczędzono jego prostackiego zachowania, wyglądu i ogólnego stylu sprawowania władzy. Wszystkie przywary najlepiej streszczają kolejne dwa żarty:
Chruszczow idąc przez Kreml spluwa na drogi dywan.
— Proszę się opanować, Nikito Siergiejewiczu— napomina go asystent. – Pamiętajcie, że po tych dywanach przechadzał się wielki Lenin!
— Zamknij się! – oświadcza Chruszczow. – Mogę sobie pluć ile wlezie, królowa angielska dała mi przyzwolenie!
— Królowa Anglii?
— Tak! Naplułem na dywan w pałacu Buckingham, a ona na to: "Panie Chruszczow, jak pan chce, może pan tak robić na Kremlu, ale tutaj nie można się tak zachowywać."
Chruszczow uczestniczy w wernisażu sztuki nowoczesnej. Rechocze ze wszystkiego, aż staje przed lustrem. Wpatrując się z podziwem w lustro mówi w końcu:
— Cóż za piękny, naturalny obraz tucznika.
Władza sowiecka z całą surowością karała takie poczucie humoru, ale mimo tego Nikita Chruszczow ciągle pojawiał się w kolejnych dowcipach, ciągle jako głupi i tępy prostak, którego zachowania szeroko komentowała zachodnia prasa. Dowcipy wciąż zastępowały serwisy informacyjne, komentując każde ważniejsze wydarzenie w państwie. Wydawało się, że dojście do władzy Breżniewa zmieni ten stan rzeczy, ponieważ nowa władza nie ścigała już ludzi opowiadających dowcipy polityczne. Żarty żyły jednak swoim życiem, zwłaszcza, kiedy okazało się, że Breżniew jest nie mniej wdzięcznym tematem kawałów, jak Chruszczow. Początkowo kpiono z długich przemówień Breżniewa, a zawrotną karierę robił następujący żart:
Czy można zawinąć w gazetę słonia?
Można, jeśli przedrukowała przemówienie Breżniewa.
Kolejna porcja dowcipów dotyczyła legendarnego już zamiłowania Breżniewa do rozmaitych orderów, medali i odznaczeń. Sowiecki wódz hojnie nadawał sobie kolejne nagrody i do swej śmierci zebrał ich 260, a na jego marynarce wisiało aż 110 medali. Gdy skończyły się wszystkie możliwe tytuły, nadawano dyktatorowi stare— np. Order Bohatera Związku Radzieckiego, najwyższe odznaczenie państwowe, otrzymał cztery razy, chociaż stalinowskie prawo ustalało, że w ten sposób można być uhonorowanym trzykrotnie. Nic dziwnego, że w całej Europie opowiadano sobie taki dowcip:
Rodzina Breżniewów siedzi przy kolacji i nagle cały budynek trzęsie się w posadach.
— O Boże, co się stało?! – wykrzykuje córka.
— Nie przejmuj się – uspokaja ją matka. – To tylko marynarka taty spadła z krzesła na ziemię.
W 1974 roku Breżniew doznał wylewu, a kolejnego dwa lata później. Jego stan zdrowia pogorszył się drastycznie, mimo to ciągle pełnił swoje obowiązki. Jednak zmiany były na tyle poważne i Pierwszy Sekretarz ledwie mógł czytać wystąpienia z kartki.
Breżniew odczytuje przemówienie:
"I kto twierdzi, że czytam przemówienia z kartki? Ha— myślnik— ha— myślnik— ha!".
Wydaje się, że czasy dowcipu politycznego zakończyło dojście do władzy Michaiła Gorbaczowa. Polityka pieriestrojki i głasnosti dokonała pewnego wyłomu. Oczywiście również o Gorbaczowie krążyło wiele żartów, ale uderzały one bardziej w prowadzoną przez niego politykę, a nie w przywary wodza. Równolegle do opisywanych wydarzeń w całym bloku wschodnim powstawały inne dowcipy, które celowały w ośmieszaniu lokalnych kacyków— ale to już materiał na następny artykuł.
Bibliografia:
B. Lewis, Śmiech i młot. Historia komunizmu w dowcipach, Wrocław 2009
A. Klim, Seks sztuka i alkohol. Życie towarzyskie lat 60, Warszawa 2013
--
Kwartet ProForma
Sensoria
BKD
Krzysiula, i to co najmniej taki x6 
)
