Po dziesięcioleciach krwawych wojen z Turkami, Tatarami, Moskwą, Kozakami, tuż po dramatycznie wyniszczającym potopie szwedzkim polska szlachta zafundowała Rzeczpospolitej wojnę domową. Jej najkrwawszym, a zarazem najbardziej wstydliwym epizodem była bitwa pod Mątwami w 1666 roku. Do dziś uważa się ją za jedno z najczarniejszych wydarzeń w naszej historii.
Potop szwedzki, który przewalił się przez Rzeczpospolitą szlachecką w latach 1655–1660, okazał się niezwykle wyniszczający dla państwa. Kraj znalazł się na skraju upadku. Wojna z najeźdźcą z północy poskutkowała stratą około 30 proc. ludności, rolnictwo niedomagało, zdarzały się klęski głodu. Społeczeństwo było spauperyzowane, wrogowie nakradli, ile tylko się dało. Ścierali z powierzchni ziemi całe miasta.
Na domiar złego kryzys gospodarczy i społeczny współistniał z coraz większą anarchią i niewydolnością władzy monarszej, funkcjonującej w patologicznym systemie oligarchii.
Właśnie to próbował zmienić król Jan Kazimierz – przede wszystkim chciał zerwać z wolną elekcją i wprowadzić wybór króla jeszcze za życia aktualnego władcy (vivente rege). Miało to między innymi zapobiec dewastującym państwo latom bezkrólewia. Taki system ułatwiałby też dziedziczenie tronu. Podobny manewr zastosował wcześniej Zygmunt Stary, forsując na tron syna – Zygmunta Augusta. Po jego śmierci w efekcie ostrego konfliktu ze szlachtą przyjęto artykuły henrykowskie, blokujące możliwość takiej elekcji w przyszłości.
Gdy po vivente rege usiłował sięgnąć Jan Kazimierz, zawiązał się przeciw niemu sojusz części szlachty i wojska pod wodzą hetmana polnego koronnego Jerzego Lubomirskiego. Ten utalentowany dowódca szybko zgromadził odpowiednią liczbę wojaków gotowych pójść pod jego rozkazy. Miał opinię wielkiego wodza. Zresztą niebezpodstawnie – nie tylko walnie przyczynił się do wygnania Szwedów z kraju, ale też rozgromił sojusz kozacko-rosyjski w bitwie pod Cudnowem w 1660 roku.
W 1664 roku senatorowie z możnych rodów oskarżyli hetmana o zdradę, podburzanie wojska i spisek antykrólewski. Sąd, który nie krył nawet swojej stronniczości i niechęci wobec wpływowego Lubomirskiego, skazał go na banicję, utratę majątku i infamię. (...)
Dokończenie:
https://ciekawostkihistoryczne.pl/2021/01/05/matwy-1666-czyli-rzez-polsko-polska/
