Niezwykły przewodnik z czasów drugiej wojny światowej

Podczas II wojny światowej Niemcy wydali najbardziej niepokojącą książkę podróżniczą, jaką kiedykolwiek opublikowano: przewodnik turystyczny z 1943 roku po Generalnym Gubernatorstwie, kontrolowanym przez nazistów pseudopaństwie w okupowanej Polsce.


Opublikowana przez Baedekera, prestiżowego wydawcę przewodników turystycznych, książka wabiła niemieckich turystów do odwiedzenia ziem, na których popełniano okrucieństwa i zbrodnie. We wstępie obiecywano ekscytującą podróż po krainie, która „zyskała nowe oblicze” pod rządami Niemców, jednocześnie zalecając podróżnym noszenie broni dla bezpieczeństwa.


W tym samym czasie Holokaust znajdował się w momencie szczytowego rozkwitu, a większość operacji ludobójstwa miała miejsce na obszarze Generalnego Gubernatorstwa. Około 75% ofiar Holokaustu zostało zamordowanych na tym obszarze, głównym laboratorium rasowym Trzeciej Rzeszy.

Martin Winstone nazywa przewodnik „jednym z najbardziej niezwykłych dokumentów w historii literatury podróżniczej i II wojny światowej”.


Generalne Gubernatorstwo było niemieckim państwem marionetkowym, wykrojonym z centralnego terytorium Polski po klęsce Polski w 1939 roku. Hitler stworzył je jako rezerwuar taniej siły roboczej i rasowe wysypisko śmieci, z Żydami i Polakami deportowanymi z anektowanych regionów. Obszar ten był strefą bezprecedensowego terroru, opisaną przez Czesława Miłosza jako „mechaniczna rzeźnia”. Życie tam było walką z głodem, egzekucjami, deportacjami i pracą przymusową. Żydzi byli stłoczeni w gettach, a następnie wysyłani do obozów zagłady.


Przewodnik był narzędziem propagandowym, przedstawiającym Generalne Gubernatorstwo jako bogaty kulturowo region pod wpływami niemieckimi. Przypisywał Niemcom całą wartość kulturową, minimalizując polskie dziedzictwo i promując ideę, że tylko niemiecka cywilizacja jest godna. Oskar Steinheil, autor, odwiedził okupowane terytoria w 1942 roku, w szczytowym okresie Holokaustu.


Hans Frank, szef Generalnego Gubernatorstwa, żywo interesował się przewodnikiem, upewniając się, że jego treść wspiera nazistowską propagandę. Wydrukowano 20 000 egzemplarzy na wysokiej jakości papierze, a pod koniec 1943 roku zamówiono dodruk ze względu na jego popularność.

Pomimo mrożącego krew w żyłach celu, przewodnik był zaawansowany jak na swoje czasy, oferując praktyczne wskazówki dotyczące podróży, przejrzyste mapy i nowoczesny układ. Przewodnik zapewniał turystów, że nie napotkają Żydów, ponieważ obszary zostały „od-żydowione”. Polacy byli przedstawiani jako godna pogardy mieszanka rasowa. Unikano nazwy „Polska”, odnosząc się do „obszaru nadwiślańskiego”. Krakowski Kościół Mariacki został uznany za szczyt kultury niemieckiej.


Generalne Gubernatorstwo przetrwało nieco ponad pięć lat, po czym zostało rozbite przez Armię Czerwoną. Hans Frank został schwytany, osądzony w Norymberdze i stracony w 1946 roku. Steinheil przeżył i kontynuował pisanie, podczas gdy Baedeker nadal publikuje przewodniki jako część MairDumont.


Tłumaczenia obszernych fragmentów przewodnika można znaleźć na blogu Niemiecki Kraków:
Zaproszenie do Generalnego Gubernatorstwa
Zaproszenie do stolicy Generalnego Gubernatorstwa
Instytucje rozrywkowe Krakowa 1942
Instytucje państwowe i oficjalne w Krakowie w 1942 roku