Igrzyska olimpijskie - jak to się właściwie zaczęło (część 3 - Ateny 1896)

#1. Lekkoatletyka

Pierwszymi zawodami w historii nowożytnych igrzysk olimpijskich były biegi eliminacyjne na dystansie 100 metrów, a pierwszym zwycięzcą został Amerykanin Francis „Frank” Lane, który dystans 100 metrów pokonał w czasie 12,2 sekundy i był o ponad 0,5 sekundy szybszy od Węgra Alajosa Szokoly’ego. Finał został rozegrany 10 kwietnia, a złoty medal wywalczył znany amerykański średniodystansowiec Thomas „Tom” Burke, który pokonał Niemca Fritza Hofmanna i wspomnianych wcześniej Szokoly’ego i Lane’a. Pierwszym nowożytnym mistrzem olimpijskim został inny Amerykanin, James Connolly, który wygrał pierwszy w historii finał igrzysk w trójskoku. Większość konkurencji lekkoatletycznych została zdominowana przez Amerykanów, którzy wygrali 8 z 11 finałów, ulegając tylko w biegu maratońskim (zwycięstwo Greka Spyridona Louisa) i biegach na 800 i 1500 metrów (dwa zwycięstwa Edwina „Teddy’ego” Flacka z Australii).


Ciekawy przebieg miał bieg na 110 metrów przez płotki, w którym zmierzył się Amerykanin Thomas „Tom” Curtis z Brytyjczykiem Grantleyem Gouldingiem. Wiele lat po igrzyskach w swoich wspomnieniach Tom Curtis napisał, że nigdy nie widział bardziej pewnego siebie zawodnika niż Goulding, który od razu po przybyciu do Aten miał paradować ze swoimi wszystkimi medalami. Ostatecznie w zawodach lepszy okazał się ten pierwszy, który mimo słabszej techniki był zdecydowanie szybszy. Sam Brytyjczyk po porażce miał prosto ze stadionu udać się na dworzec i pierwszym pociągiem wyjechać z Aten.


W maratonie natomiast mieliśmy pierwszy przypadek oszustwa. Początkowo sklasyfikowany jako trzeci został Grek Spyridon Belokas, jednak jak się okazało, część trasy przejechał powozem. Po protestach innych zawodników został zdyskwalifikowany. W tej samej konkurencji wielkim bohaterem Greków został inny Spyridon – Spyridon „Spyros” Louis, który niespodziewanie wygrał bieg maratoński, mimo że w krajowych eliminacjach był dopiero 5. Po zakończeniu igrzysk nigdy więcej nie wystartował w zawodach, a w 1926 roku spędził rok w więzieniu po sfałszowaniu dokumentów wojskowych. Mimo wszystko pozostał narodowym bohaterem, został również zaproszony jako gość honorowy na otwarcie igrzysk olimpijskich w Berlinie 1936.


Dzień po rozegraniu biegu maratońskiego identyczną trasę miała pokonać Greczynka Stamata Revithi. Mieszkanka Pireusu dotarła do Aten w celu poszukiwania pracy kilka dni przed biegiem. Revithi namówiona przez nieznanego z imienia mężczyznę postanowiła wystartować w biegu maratońskim, który miał jej przynieść sławę. Organizatorzy nie dopuścili jednak kobiety do biegu, oficjalnie z powodu upłynięcia terminu zgłoszeń, jednak prawdziwym powodem była jej płeć. Jeden z biegaczy miał się do niej zwrócić ze stwierdzeniem, że gdy dobiegnie do stadionu, wszyscy kibice zdążą go już opuścić, natomiast Revithi miała mu odpowiedzieć, by nie obrażał kobiet, ponieważ greccy mężczyźni już zostali upokorzeni przez Amerykanów. Greczynka ostatecznie przebiegła dystans maratonu dzień później w czasie około 5,5 godziny, nie została jednak wpuszczona na stadion. Podobno miała wysłać do organizatorów list z potwierdzeniem od świadków i prośbą, by jej wynik został uznany za oficjalny. Do dnia dzisiejszego nie zachowały się jednak żadne dokumenty mogące potwierdzić to wydarzenie.


W doniesieniach pojawia się także kobieta o imieniu Melpomene, która także miała przebiec dystans biegu maratońskiego, jednak część historyków uważa, że w obu przypadkach chodzi o tę samą osobę.

#2. Podnoszenie ciężarów

Nazajutrz po otwarciu igrzysk rozegrano jedyne dwa finały w podnoszeniu ciężarów, a także dwa z trzech finałów szermierczych. Ciężarowcy rywalizowali na Stadionie Panateńskim. Jako że nie istniały wówczas żadne przepisy regulujące tę dyscyplinę, to rozegrano dwie konkurencje bez podziału wagowego – zawodnicy startowali w podnoszeniu ciężarów oburącz i jednorącz.

W konkurencji oburącz wystartowało sześciu zawodników, a identyczny wynik uzyskali Viggo Jensen z Danii i Launceston Elliot z Wielkiej Brytanii. Początkowo król Jerzy za zwycięzcę uznał Jensena, który ciężar podniósł w lepszym stylu, jednak po protestach Lawrence’a Levy’ego, innego z sędziów, a zarazem pomocnika Elliota, zarządzona została dogrywka. Ostatecznie dogrywka nie wyłoniła zwycięzcy, więc złoty (wówczas srebrny) medal trafił do Duńczyka. Jensen, który w trakcie dogrywki doznał kontuzji, nie był w stanie przeciwstawić się Elliotowi w podnoszeniu jednorącz. Brytyjczyk zarówno prawą, jak i lewą ręką podniósł 71 kg, a Duńczyk zaledwie 57 kg.

#3. Szermierka

Tego samego dnia rozpoczęto rywalizację w szermierce, a konkretniej we florecie – była to jedyna dyscyplina, do której dopuszczono zawodowców. W rywalizacji amatorów wystartowało 8 zawodników, a finał rozegrali między sobą Francuzi – Eugene Henry Gavelotte pokonał Henriego Callota 3:2, natomiast do rywalizacji zawodowców przystąpiło tylko dwóch fechmistrzów – 22-letni Grek Leonidas Pyrgos i 18-letni Francuz Joanni Perronet. Rywalizację wygrał Pyrgos 3:1 i został pierwszym greckim nowożytnym mistrzem olimpijskim.


Dwa dni później rozegrano rywalizację w szabli, do której jako faworyt przystępował Austriak Adolf Schmal. Schmal gładko wygrał swoje dwie pierwsze walki z Ioannisem Georgiadisem 3:0 i Holgerem Nielsenem 3:1, jednak wtedy na zawodach pojawiła się rodzina królewska, a organizatorzy zdecydowali się powtórzyć zawody od początku, tak by król z rodziną mogli śledzić całe zmagania. W powtórzonych zawodach Austriak wygrał tylko jedną walkę i ostatecznie zajął 4. miejsce. Mistrzem został wspomniany Georgiadis przed swoim rodakiem Telemachosem Karakalosem i Nielsenem.

#4. Kolarstwo torowe

Trzeciego dnia rozegrany został tylko jeden finał – wyścig kolarski na 100 km (na torze). Na starcie stanęło 10 kolarzy, jednak tylko Grecy i Francuz korzystali z pacemakerów, pozostali zawodnicy widząc, że nie są w stanie utrzymać tempa liderów, szybko wycofali się z wyścigu. Przed przejechaniem połowy dystansu w rywalizacji pozostał tylko Grek Georgios Kolettis i Francuz Leon Flameng. Mniej więcej w połowie wyścigu Kolettis zatrzymał się, by naprawić rower, a Flameng w geście fair play czekał, aż przeciwnik wróci do rywalizacji. Ostatecznie Francuz wygrał z przewagą 11 okrążeń (niespełna 4 kilometrów). W wyścigu nie wystartował późniejszy trzykrotny zwycięzca na krótszych dystansach (⅓ km, 2 km i 10 km) Paul Masson, który w tym wyścigu pomagał Flamengowi. Poza wspomnianymi konkurencjami został rozegrany jeszcze wyścig 12-godzinny, w którym zwyciężył wspomniany przy okazji szermierki Adolf Schmal.

#5. Kolarstwo szosowe

Oprócz rywalizacji torowej rozegrano także wyścig szosowy ze startu wspólnego, w którym wystartowało 7 zawodników. Trasa liczyła 87 kilometrów (z Aten do Maratonu i z powrotem), a zwycięzcą mimo dwukrotnej wymiany roweru został Aristidis Konstantinidis z Grecji, który wyprzedził Augusta von Gödricha z Niemiec i ledwie żywego na mecie Edwarda Battela z Wielkiej Brytanii.

#6. Strzelectwo

Trzeciego dnia rozpoczęto także rywalizację w strzelectwie i tenisie. Wielkimi gwiazdami w konkurencjach strzeleckich okazali się bracia John i Sumner Paine, którzy wręcz zmietli swoich przeciwników w konkurencji pistoletu wojskowego. Amerykanie uzyskali ponad (w przypadku Johna) i niemal (w przypadku Sumnera) dwukrotnie więcej punktów niż trzeci zawodnik. Bracia zawarli między sobą umowę, że zwycięzca pierwszej konkurencji nie wystartuje w kolejnej. Tak też się stało i w konkurencji pistoletu dowolnego zdecydowanie najlepszy wynik uzyskał Sumner Paine. Paine’owie chcieli także wystartować w konkurencji pistoletu szybkostrzelnego, jednak ich broń nie spełniała wymogów. Greccy zawodnicy oferowali braciom swoją broń, jednak ci odmówili i ostatecznie nie wystartowali.

Co ciekawe, Amerykanie nie wiedzieli tak naprawdę, jakie konkurencje będą się odbywały na igrzyskach, tak więc zabrali ze sobą wszystko co mieli pod ręką – rewolwery Colta, rewolwery Smith & Wesson, pistolety Stevens .22 i pistolety Wurfflein .22, a do tego około 3500 pocisków. W trakcie igrzysk zużyli ich niespełna 100.

Sumner Paine w 1901 roku przyłapał na zdradzie swoją żonę i po uprzednim wykopaniu kochanka z domu (okazał się nim nauczyciel muzyki jego córki), czterokrotnie strzelił w jego kierunku, chybiając za każdym razem. Amerykanin został natychmiast aresztowany, jednak gdy policja zorientowała się z kim ma do czynienia, został szybko zwolniony. Stróże prawa stwierdzili, że ktoś taki jak Sumner gdyby nie chciał chybić, to na pewno by tego nie zrobił.


W konkurencjach pistoletowych dwa medale zdobył medalista w szermierce, później znany ze spisania pierwszych zasad gry w piłkę ręczną – Duńczyk Holger Nielsen, także dwa Ioannis Frangoudis i jeden Nikolaos Dorakis. Konkurencje w strzelaniu z karabinu zdominowali gospodarze, gdzie trzeci medal dołożył Frangoudis, a drugi Orfanidis. Jedynym wyjątkiem w tym gronie był dwukrotny medalista w podnoszeniu ciężarów Viggo Jensen, który zdobył brązowy medal w konkurencji karabinu dowolnego w trzech postawach. Wielu greckich zawodników stratowało na igrzyskach olimpijskich w kolejnych latach, i tak na przykład bracia Alexandros i Ioannis Theofilakis, którzy nie osiągnęli sukcesów w domowych zawodach, wywalczyli srebrne medale w rywalizacji drużynowej w konkurencji pistoletu wojskowego w 1920 roku, a Anastasios Matexas zdobył brązowy medal w Trapie w 1908 roku. Są to nieliczni przedstawiciele I Igrzysk Olimpijskich, którzy pojawili się na jednej z kolejnych edycji.

#7. Tenis

Trzeciego dnia rozegrano także pierwsze mecze singlowe i deblowe w tenisie. Podobnie jak w innych dyscyplinach, tak i w tenisie wystartowało wielu sportowców, dla których nie była to nominalna dyscyplina. Tak też w stawce tenisistów znaleźli się biegacze Friedrich Traun i Edwin Flack, młociarz i dyskobol George Robertson oraz zapaśnik i ciężarowiec Momcsilló Tapavicza. Niekwestionowaną gwiazdą został jednak John Pius Boland, który w Grecji przebywał akurat na wakacjach. Brytyjczyk (a właściwie, jak sam podkreślał, Irlandczyk) zgarnął dwa złote medale – indywidualnie, pokonując Dimitriosa Kasdaglisa oraz w deblu razem z Friedrichem Traunem, pokonując Kasdaglisa w parze Dimitriosem Petrokokinosem. Niemiec miał wystąpić w deblu ze swoim rodakiem, którego nazwisko się nie zachowało, jednak ten doznał kontuzji przed rozpoczęciem rywalizacji, wtedy stworzył parę razem z Bolandem, który pokonał go w pierwszej rundzie gry pojedynczej.

#8. Gimnastyka sportowa

Najmniej wiadomo o konkurencjach gimnastycznych podczas igrzysk w Atenach. W większości konkurencji znana jest zaledwie czołowa dwójka zawodników, nie są znane także pełne listy startowe. W gimnastyce zostało rozegranych osiem konkurencji, w tym dwie drużynowe, a największymi gwiazdami okazali się Niemcy: Hermann Weingärtner (6 medali, 3 złote), Afred Flatow (4 medale, 3 złote) i Carl Schuhmann (3 złote w gimnastyce oraz jeden w zapasach).

#9. Zapasy

Zapasy w stylu klasycznym zostały rozegrane w dniach 10-11 kwietnia, a do rywalizacji przystąpiło zaledwie 5 zawodników: dwóch Greków, 3-krotny mistrz olimpijski w gimnastyce Carl Schuhmann, mistrz olimpijski w podnoszeniu ciężarów Launceston Elliot i brązowy medalista w tenisie Momcsilló Tapavicza. Jedynym sposobem na pokonanie przeciwnika było położenie go na łopatki lub poddanie, nie było także limitu czasu. Carl Schuhmann dosyć łatwo pokonał faworyta publiczności Launcestona Elliota, który jednak nie mogąc pogodzić się z decyzją sędziów, musiał zostać wyprowadzony ze stadionu pod eskortą. Pojedynek finałowy Schuhmanna z Georgiosem Tsitasem został przerwany z powodu zapadających ciemności i dokończony kolejnego dnia. Niemiec pokonał gospodarza krótko po wznowieniu rywalizacji i zdobył czwarty złoty medal. Według niektórych historyków do zawodów zgłoszeni byli jeszcze startujący w innych konkurencjach Viggo Jensen, Louis Zutter, Charles Champoud oraz nieobecni w Atenach Nikolaj de Ritter (Rosja) i Charles Winckler (Dania).

#10. Pływanie

Zawody pływackie odbyły się w zatoce Zea u wybrzeży Pireusu w bardzo ciężkich warunkach. Temperatura wody wahała się w granicach 12-14 stopni, a powietrza około 18. Jedna z anegdot mówi, jakoby amerykański pływak Gardner Williams podczas zawodów na 100 metrów miał zaraz po wskoczeniu do wody wykrzyczeć „Jezu Chryste! Zamarzam!”, po czym niezwłocznie wrócić na pokład łodzi, która transportowała zawodników na start. Jest to najprawdopodobniej tylko mit, a sama anegdota pochodzi ze wspomnień napisanych 36 lat po zawodach przez Thomasa Curtisa - lekkoatletę. Najprawdopodobniej jeśli taka sytuacja w ogóle miała miejsce, to wystąpiło to na treningu, a nie w samych zawodach. Sam Williams wystartował w dwóch konkurencjach – na 100 i 1200 metrów.


Największą gwiazdą zawodów pływackich został Węgierski Delfin, bo taki właśnie przydomek otrzymał Alfréd Hajós, który zwyciężył na dystansie 100 i 1200 metrów. Węgier, urodzony jako Arnold Guttman, miał nadzieję zgarnąć jeszcze trzecie zwycięstwo w konkurencji 500 metrów, jednak kolejne dystanse były rozgrywane jeden po drugim i w celu regeneracji Hajós odpuścił właśnie ten środkowy dystans. Do historii przeszły dwa cytaty pływaka – pierwszy „Moje pragnienie przeżycia zdecydowanie przewyższyło moje pragnienie zwycięstwa”, które odnosiło się do ekstremalnych warunków w trakcie wyścigu na 1200 metrów. Z kolei kiedy król Grecji na uroczystym obiedzie dla zwycięzców zapytał Węgra, gdzie ten się nauczył tak doskonale pływać, ten bez zawahania miał odpowiedzieć „W wodzie, wasza wysokość, w wodzie”.


Na dystansie 500 metrów pod nieobecność Węgra zwyciężył Austriak Paul Neumann, a jedynym zawodnikiem, który wystartował na wszystkich trzech dystansach był Grek Efstathios Chorafas, który wywalczył dwa brązowe medale. Swoistą ciekawostką było rozegranie wyścigu na 100 metrów… w którym prawo startu mieli wyłącznie członkowie Greckiej Marynarki Wojennej. Czas zwycięzcy był blisko minutę wolniejszy od rezultatu Hajósa. Węgier został także uhonorowany srebrnym medalem w 1924 roku za projekt stadionu (nie przyznano wówczas złotego medalu), co czyni go jednym z dwóch sportowców, który ma na swoim koncie zarówno medal w rywalizacji sportowej, jak i w rywalizacji artystycznej.

#11. Zamknięcie igrzysk

W sobotę 12 kwietnia król Jerzy I zorganizował bankiet dla zawodników i sędziów (mimo że jeszcze nie wszystkie konkurencje zostały rozegrane). Podczas przemowy wyjawił, że jego zdaniem igrzyska olimpijskie powinny na stałe odbywać się w Atenach. Oficjalna ceremonia zamknięcia miała miejsce w środę 16 kwietnia, po przełożeniu z dnia wcześniejszego z powodu deszczu. Podobnie jak na otwarciu, wzięła w niej udział rodzina królewska. Ceremonia rozpoczęła się od odegrania hymnu greckiego i ody napisanej i wygłoszonej przez jednego ze sportowców – George’a Robertsona – w języku starogreckim. Następnie zwycięzcy otrzymywali nagrody z rąk króla, którymi były srebrne medale, gałązki oliwne i dyplomy. Zawodnicy z drugich miejsc otrzymywali miedziane medale i gałązki wawrzynu, natomiast za trzecie miejsca nie przewidziano nagród.

#12. Pokłosie

Głównymi niedogodnościami podczas zawodów była bieżnia na Stadionie Panateńskim. Na stadionie były bardzo długie proste oraz niesamowicie ostre wiraże, co w znacznym stopniu ograniczało możliwość uzyskania dobrych wyników, dodatkowo zawodnicy biegali zgodnie z ruchem wskazówek zegara, a nie jak już wówczas w większości zawodów przeciwnie.

Mimo niedogodności igrzyska w Atenach okazały się wielkim sukcesem, a wielu sportowców podobnie jak król Jerzy optowało za pozostaniem igrzysk w Grecji. Większość amerykańskich uczestników podpisało list skierowany do księcia Konstantyna, popierając ten pomysł. Nigdy wcześniej na międzynarodowych zawodach nie uczestniczyli przedstawiciele tak wielu państw, a 80-tysięczna publiczność zgromadzona na ceremonii otwarcia była największą w historii.

Niestety Pierre de Coubertin miał zupełnie inne plany. Francuz chciał rotacji igrzysk między różnymi państwami. Zgodnie z jego wolą, kolejne igrzyska odbyły się w Paryżu, jednak zawody nie wyszły z cienia Wystawy Światowej. Igrzyska okazały się organizacyjną klapą, nie było oficjalnego otwarcia, zawodnicy nawet wiele lat po igrzyskach nie wiedzieli, że brali w nich udział. Zawody trwały od maja do października, a nazwa igrzyska olimpijskie w odniesieniu do zawodów sportowych rozgrywanych w Paryżu została zamieniona na „Concours internationaux d'exercices physiques et de sport” (Międzynarodowe ćwiczenia fizyczne i sport). Sam de Coubertin miał później powiedzieć, że „to cud, że ruch olimpijski przetrwał taką celebrację [igrzysk]”.

W trakcie tworzenia artykułu korzystałem w głównej mierze ze strony olympedia.org

Źródła: 1, 2, 3, 4, 5, 6