Tomasz Beksiński - wspominamy legendę polskiego radia w rocznicę jego ostatniej audycji

Ojciec

Zdzisław Beksiński był na pewno fenomenalnym malarzem, ale też, jak prawie każdy wielki artysta, człowiekiem nieco nieporadnym życiowo. Jak już dorobił się syna, nie bardzo umiał się nim zająć. Miał skłonności do rozpieszczania chłopca i traktował go raczej jak potencjalnego kolegę, z którym będzie można pogadać gdy dorośnie. Trudno się więc dziwić, że Tomek przywykł do dostawania tego, czego chciał. Z tatą dyskutował o muzyce, wymieniał z nim nawet korespondencję, kiedy już się wyprowadził, podprowadzał mu co lepsze obrazy i krytykował jego zainteresowanie technologią. Pod tym względem Tomek był zupełnym przeciwieństwem ojca - podczas gdy Zdzisław rzucał się z fascynacją na każdą technologiczną nowinkę, rozbierał ją na części, analizował i składał z powrotem, Tomek mówił, że ma nadzieję na krach komputerowy, żeby “szlag w końcu trafił te przeklęte maszyny”. Niedługo przed samobójstwem wyznał jednej ze swoich przyjaciółek, że miał wrażenie, że ojciec się go brzydzi.


Okazja

Tym, co rzucało się w uszy u młodego Beksińskiego i tym, co zauważali też często jego koledzy z Myśliwieckiej, był brak właściwego głosu radiowego. Marek Niedźwiecki mawiał, że Beksa miał “koguty w głosie” i rzeczywiście nie można powiedzieć, że tak nie było. Jak więc zrobił karierę radiową? Prawdopodobnie nie udałoby mu się to, gdyby nie czasy, w jakich przyszło mu żyć. Głęboki PRL odznaczał się sporą niechęcią do wszystkiego, co pochodziło ze zgniłego, kapitalistycznego zachodu. W to wszystko zaliczała się także zachodnia muzyka. Z tego powodu większość płyt, wydawanych wówczas przez zachodnich artystów, w ogóle nie pojawiała się w Polsce i tylko nielicznym udawało się sprowadzić coś zza granicy.

Dzięki układowi Zdzisława Beksińskiego z Dmochowskim, który polegał na tym, że malarz otrzymywał część pensji w formie płyt winylowych sprowadzanych z zachodu, Tomek miał wszystkie płyty, o jakich polscy melomani mogli tylko pomarzyć. I właśnie to otworzyło mu drogę do radia. Potem oczywiście doszła do tego charyzma, cały klimat jego audycji, świetne tłumaczenia i umiejętność opowiadania. Ale tak naprawdę posiadanie płyt sprawiło, że miał szansę spróbować. Najpierw w szkolnym radiowęźle w liceum, potem zadebiutował na antenie radiowej Jedynki, by pół roku później pojawić się już Programie Trzecim u boku Marka Niedźwieckiego.


Muzyka

Przez słuchaczy został zapamiętany chyba głównie jako popularyzator rocka progresywnego w Polsce. Mówił, że rocka zaczął słuchać w wieku 12 lat i zakochał się w Procol Harum, Floydach, Genesis i Black Sabbath. W latach 80. na scenie brytyjskiej progresywy pojawił się jego ukochany Marillion. Zespół wydał cztery albumy studyjne, zanim Fish - wokalista, autor tekstów i dusza zespołu - odszedł. Kiedy pojawił się ostatni z tych czterech albumów - Clutching at straws - Beksiński zapoznał z nim swoich słuchaczy dzień po premierze, przedstawiając także tłumaczenia tekstów. Puszczał na antenie całą płytę, nie przerywając jej, tak jak powinno się słuchać albumów koncepcyjnych. Trzy dni po premierze i dwa po tej audycji Marillion zagrał koncert w Polsce. Była to ich pierwsza wizyta w kraju nad Wisłą i spodziewali się głęboko komunistycznego zaścianka, w którym nikt o nich nie słyszał, a tymczasem zastali wierną publiczność, która już znała na pamięć teksty nowego albumu.

Poza muzyką zagraniczną Beksiński promował też kilku polskich wykonawców, z którymi się przyjaźnił. Stąd w jego audycjach pojawiali się tacy wykonawcy jak Closterkeller czy Qiudam. Z Anją Orthodox z Closterkeller łączyła go zresztą głęboka przyjaźń. Zaprzyjaźnionym zespołom pomagał też tworzyć angielskie teksty utworów.

Audycje

Program I Polskiego Radia:

• Muzyczne Studio Młodych
• Magazyn Muzyczny Rytm
• Muzyka Nocą
• Na Rockową Nutę

Program II Polskiego Radia:

• Wieczór Płytowy
• Romantycy Muzyki Rockowej
• Czas Na Rock

Program IV Polskiego Radia:

• Nie Tylko Ballada
• Klub Stereo

Program III Polskiego Radia:

• Muzyczna Poczta UKF
• W Tonacji Trójki
• Wspomnienia z kompaktu
• Trójka pod księżycem

Kino i tłumaczenia

Obok muzyki drugą jego miłością było kino, a przede wszystkim filmy grozy. Z nostalgią wspominał zawsze film “Kobieta wąż” - pierwszy i ostatni horror, na którym się bał. Ta kiczowata produkcja klasy B odcisnęła zresztą na nim piętno, wykształcając w nim pewien konkretny archetyp idealnej kobiety. Być może to właśnie dążenie do tego ideału nie pozwoliło mu nigdy stworzyć stabilnego związku. Poza kinem grozy lubił też filmy science fiction, a ponad wszystko uwielbiał Monty Pythona. Przez muzykę zaczął się uczyć angielskiego, potem przez rok studiował angielski. Porzucił studia, ale jego znajomość języka pozwoliła mu na swobodną zabawę w tłumacza. Poza tekstami swoich ulubionych wykonawców, Beksiński tłumaczył też filmy, w tym wszystkie skecze Monty Pythona i filmy o Bondzie. Jego tłumaczenia czytane kiedyś w audycjach do dziś są uznawane za główne odniesienie i najlepsze możliwe wersje, choć większość wspominających pewnie nawet by ich nie rozpoznała, mając je przed oczami. Takie wrażenie robił na antenie.


Próby samobójcze

Można powiedzieć, że śmierć zawsze była gdzieś blisko niego. Czy to w obrazach jego ojca, czy to w czarnym humorze, który przejawiał. Kiedyś, jeszcze w rodzinnym Sanoku, porozwieszał klepsydry informujące o jego śmierci. Fascynował go motyw własnej śmierci, należał do brytyjskiego klubu wampirów, o czym opowiadał nawet kiedyś w programie Cejrowskiego. W wieku 20 lat podjął pierwszą próbę samobójczą. Zarówno z niej, jak i z kilku kolejnych takich prób wyszedł obronną ręką. Kiedy u jego matki zdiagnozowano tętniaka aorty, obiecał ojcu, że nie podniesie na siebie ręki aż do jej śmierci. W końcu w 1999 roku w Wigilię ostatecznie pożegnał się ze światem z pomocą dużej dawki leków.


Lista powodów do życia i pożegnania

Pożegnał się ze światem w swojej ostatniej audycji “Trójka pod księżycem” w nocy z 11 na 12 grudnia, mówiąc, że jest to ostatnia jego audycja w tym stuleciu, a być może nawet w ogóle ostatnia. Kolejne takie pożegnanie zawarł też w tekście swojego ostatniego felietonu do magazynu “Tylko Rock”. W tym samym felietonie umieścił też “listę rzeczy, dla których warto było żyć”:

This is the end, my only friend. Opada kurtyna miłosierdzia na koniec XX wieku. Ktoś kiedyś bliski powtarzał, że zawsze może być gorzej. Mój ojciec mawia od czasów niepamiętnych, że ku gorszemu idzie. Jaką nadzieję co do przyszłości ludzkości może mieć człowiek, który weźmie pod uwagę doświadczenia ostatniego miliona lat? - zastanawiał się kiedyś Kurt Vonnegut. I od razu sobie odpowiedział: Żadnej. Zatem nie pozostaje nic innego jak odwrócić się plecami do roku 2000 i niczym Panurg odejść, pierdnąwszy z wielkim wzburzeniem. Spójrzmy więc wstecz i wspomnijmy to, dla czego warto było żyć. Kruk Edgara Allana Poe. Zamek Karmazynowego Króla. 17 minuta Ech Pink Floyd. James Bond. Nights In White Satin The Moody Blues. Adagio Albinioniego. Kobieta Wąż (The Reptile) w kwietniu 1970 roku - seans w sanockim kinie San, kiedy po raz pierwszy i ostatni bałem się na horrorze. Atom Heart Mother. Andante z Tria Es-dur Schuberta. Tom and Jerry. Coca-cola i ketchup. Rzygający grubas w Sensie życia wg Monthy Pythona. Czas apokalipsy. Drugi koncert Marillion w Gdańsku, gdy Fish śpiewał Lawendy "tylko" dla mnie i Anki. Clint Eastwood i scena z rondlem w westernie Joe Kidd. O fortuna - pierwsza pieśń z Carmina Burana Carla Orffa. Twin Peaks. Wizyta w Domu Kobiety Węża (Oakley Court pod Londynem). Wzruszenie, gdy przyszło mi zapowiedzieć koncert Petera Hammilla w Filharmonii Pomorskiej w Bydgoszczy 14.10.1995. Miłość w czasach zarazy Marqueza. Lost Highway. Noc i poranek 31 maja 1998...
Wszystkie te chwile przepadną w czasie, jak łzy w deszczu. Pora umierać.
TOMASZ BEKSIŃSKI
(1958-1999)


O Beksie po śmierci

Co by nie mówić o jego ekscentrycznym charakterze, Tomek już za życia był żywą legendą polskiego dziennikarstwa muzycznego. Stąd też po śmierci pojawiło się wiele osób, które chciały oddać jego postaci jakiś hołd, upamiętnić tego niesamowicie wrażliwego na muzykę świra. Najgłośniejszym, choć nie do końca trafnym upamiętnieniem, była książka Magdaleny Grzebałkowskiej - "Beksińscy. Portret podwójny", nagłośniona jeszcze przez film "Ostatnia rodzina". Wielu przyjaciół i znajomych Tomka oburzyło się na przerysowany wizerunek dziennikarza. Wśród tych zbulwersowanych był również Wiesław Weiss - znakomity polski dziennikarz muzyczny, który niedługo później wydał swoją książkową odpowiedź na Portret podwójny - "Tomek Beksiński. Portret prawdziwy".

26 listopada tego roku Piotr Stelmach z gościnnym udziałem Marka Niedźwieckiego poprowadził audycję - wspomnienie z okazji 60. urodzin. A jeśli tę audycję przegapiliście, to zapraszam na skromne dwugodzinne wspomnienie ostatniej audycji Beksińskiego w środę 12 grudnia o 20:10 w mojej progrockowej audycji, w małym radiu studenckim działającym przy AGH w Krakowie. To będzie wspomnienie o Beksińskim z perspektywy kogoś, kto dowiedział się o jego istnieniu już po jego śmierci i zainteresował się postacią, w której dostrzegł wiele podobieństw do siebie. Nie tylko w tych kwestiach, które można uznać za pozytywne. Jeśli macie ochotę posłuchać, to zapraszam na https://radio17.pl. Do usłyszenia.

I dajcie znać, czy interesowałaby Was seria artykułów na Joe - Legendy Polskiego Radia.

Źródła: 1, 2