Piloci nie mogli już nic zrobić i zdecydowali się na najgorsze, postanowili rozbić się na oceanie. Portugalia, kilka dni temu

Historia właściwa zaczyna się 11 listopada 2018 r., czyli dosłownie kilka dni temu. Z drogi startowej lotniska w Lizbonie w powietrze wzbija się samolot Embraer ERJ-190LR linii lotniczych Astana w drodze do Mińska w Białorusi, skąd następnie planuje lot do Ałmaty w Kazachstanie. Na pokładzie znajduje się 3 członków załogi i 3 osoby współpracujące z linią lotniczą - nie jest to lot rejsowy i ma na celu po prostu przeniesienie samolotu do innej bazy. Pogoda nie jest najlepsza, ale to nie ma znaczenia dla tego typu maszyny i jej załogi.

Przy wznoszeniu zaczynają się jednak problemy. I to niemałe problemy.


Samoloty E190 to niewielkie maszyny mieszczące około 100 pasażerów i wyposażone w dwa turboodrzutowe silniki. W opcji 190LR samo LR oznacza wersję dalekiego zasięgu ze wzmocnionym kadłubem i zmodernizowaną konstrukcją skrzydeł. Produkuje je brazylijska firma Embraer, a konstrukcja jest tak tania i wydajna, że cieszy się powodzeniem w wielu miejscach na świecie. W PLL LOT na krótkich trasach latają też nieco mniejsze bliźniaki z Embraera, czyli E170. Cała seria "E" weszła na rynek w latach 2004-2006, a do dziś blisko 1500 sztuk odrzutowców z tej serii służy na całym świecie - są to więc maszyny oblatane, sprawdzone i z wylatanymi milionami kilometrów, przy czym wypadków z udziałem tych samolotów było ledwie kilka. Zdecydowana większość bez żadnych ofiar. Jest to więc bardzo bezpieczna konstrukcja.
Tego dnia dobra passa się jednak skończyła i ERJ-190LR podczas wznoszenia w okolicach Lizbony wymknął się pilotom spod kontroli. Maszyna zaczęła żyć swoim życiem. Piloci próbowali różnych opcji, jednak samolot reagował fałszywie na każdy ruch. Każde użycie wolantu powodowało, że samolot zaczynał przechylać się w którejś płaszczyźnie, nie można tylko było przewidzieć w której!

Pasażerowie i załoga zaczęli odczuwać te problemy na własnej skórze, w samolocie dochodziło do sporych przeciążeń w trakcie niestabilnych manewrów. Samolot bujał się i "skakał", przechylał się raz na lewo, raz na prawo, raz pikował w dół, raz leciał w górę, a do tego skręcał gdzie chciał.

Nie pomagał autopilot, nie pomagały różne systemy sterowania i nawigacji. Sytuacja wyglądała krytycznie, a samolot wrócił właśnie z 6-tygodniowego przeglądu technicznego.


Po kolejnych próbach opanowania sytuacji piloci podejmują decyzję. Bardzo istotną i odważną, choć tak naprawdę po prostu ostateczną.

13:41:14 Lot KC1388 do Kontroli Lotów:

[1388] Wodowanie [...] wodowanie [...] potrzebne [...] do wodowania.

Piloci zrozumieli, że są w tak beznadziejnej sytuacji, że jedyne co mogą zrobić, to skierowanie się nad akwen i próba posadzenia samolotu na tafli wody.

13:41:14

[1388] MAYDAY, potrzebujemy kierunku na morze [...] wodować. Wodować, proszę... z dala od lądu.
[KL] Potrzebujecie kierunku do lądowania czy zwodowania paliwa?
[1388] Wodowania [...] samolot niesterowny.
[KL] Droga startowa 22 w Alverca, lot w kierunku 2-6-0.
[1388] Potrzebujemy kierunku na morze, proszę. Będziemy wodować, no dawaj, wodować!

W trakcie rozmowy piloci używają słowa "ditching", mając na myśli wodowanie, czyli "lądowanie" samolotem na wodzie. Kontrola lotów pyta "Do you need vectors to land or ditch fuel", czyli rozgranicza lądowanie od zrzucania paliwa, jednocześnie nazywając zrzucanie paliwa wodowaniem. Stąd niezrozumienie w komunikacji.

13:42:56

[KL] 1-3-8-8 masz rzekę jak skręcisz w lewo lub w prawo na 2-6-0.
[1388] [...] morze, ocean?
[KL] Do oceanu masz 40 mil.
[1388] ...
[KL] W lewo na 2-6-0.

Warto w tym miejscu zaznaczyć, jak poważna była to decyzja. "Wodowanie" brzmi może jak "lądowanie na wodzie", jednak tak naprawdę jest to kontrolowane rozbicie samolotu. Bardzo mało przypadków takiego rozbicia kończy się wielkim sukcesem pokroju wodowania lotu 1549 na rzece Hudson w Nowym Jorku, kiedy to wszystkie 155 osób przeżyło ten wypadek. Nakręcono o tym piękny film, a pilot został bohaterem. I słusznie. Przypomnijmy sobie jednak, że to nie było lądowanie na rzece, tylko rozbicie samolotu i nawet w tym przypadku skończyło się na 100 osobach rannych, w tym 5 ciężko, a przypadek stał się tak głośny, bo to i tak był istny cud.


13:50:15

[1388] 1-3-8-8* nie możemy opanować samolotu, masz miejsce z lepszą pogodą? Potrzebujemy kontaktu wzrokowego do lądowania.
[KL] Myślę, że na południu pogoda jest lepsza.
[KL] Jak będziesz mógł, podaj liczbę ludzi na pokładzie i paliwo.
[1388] 6 osób na pokładzie, samolot zupełnie niesterowny, problem ze sterowaniem, mamy stery manualne, teraz chcemy lądować na morzu.
[KL] Chcecie morze, nie rzekę?
[1388] Może morze jest lepsze [...] więcej miejsca [...] potrzebujemy lepszej pogody.

*W komunikacji lotniczej w większości przypadków każdy rozpoczęty kontakt zaczyna się od podania swojej nazwy. W tym przypadku jest to numer lotu KZR1388, dlatego pilot większość komunikatów zaczyna od słów "jeden, trzy, osiem, osiem". Pojawiający się później samolot zgłosi się do lotu 1388 używając kodu KZR, czyli chcąc wywołać pilota lotu KZR1388 wypowie słowa wywołania "Kilo Zulu Romeo". Dla przejrzystości nie będziemy w tym artykule powtarzać tych komunikatów w każdej linijce, jednak należy zdawać sobie sprawę z tego, że one rzeczywiście tam istnieją.

Na pokładzie znajduje się 6 osób. 3 osoby załogi i 3 w przedziale pasażerskim. W tym miejscu do akcji wkracza wojsko.

14:19:36

[KL] Są dwa myśliwce F-16. Lecą w twoim kierunku, żeby asystować ci w nawigacji.
[1388] Spodziewamy się awaryjnego lądowania lub wodowania, samolot jest zupełnie niesterowny.
[KL] Dosięgną was w 4-5 minut.
[1388] Czy z tym kierunkiem dolecimy do morza?
[KL] Z takim kierunkiem dolecicie za 38 mil.

Wszyscy byli gotowi na najgorsze. Zmiana kierunku lotu na pożądany była niemożliwa, więc po każdej takiej próbie piloci pytali się ziemi w jakim są położeniu i nie dotykali sterów, żeby przypadkiem nie zmienić kierunku lotu, czy nawet nie zawrócić, co w ciągu ostatnich minut już im się zdarzało.

W tym czasie udało im się jednak w pewnym stopniu opanować sytuację. Lot nie jest zwykłym rejsem pasażerskim, a na pokładzie znajdują się technicy i przedstawiciel linii lotniczych Astana. Wspólnymi siłami opracowują plan działania i w trakcie lotu odłączają Flight Control Module, czyli komputerowy system sterowania, dzięki czemu udaje się wreszcie przejść na stery manualne. Nie rozwiązuje to wszystkich problemów, ponieważ stery działają na odwrót! Samolot mimo wszystko przestaje być aż tak nieprzewidywalny.


14:42:07

[1388] Samolot jest [...] sterowny.
[KL] Przyjąłem, potwierdź zamiary.
[1388] Potrzebujemy lotniska z dobrą pogodą.

Dzięki technikom udało się oddalić wizję rozbicia się na oceanie i choć samolot nie był nadal w pełni sprawny, to można było już myśleć o lądowaniu na lotnisku.

Kontroler skierował ich na najbliższą drogę startową, a schodzenie odbywało się w ciągłej asyście wojskowych F-16, wciąż wszystko mogło się zdarzyć, a na niebie znajdował się poważnie uszkodzony samolot, który miał w dalszym ciągu problemy ze sterowaniem i nawigacją.

Rola wojskowych myśliwców

Dlaczego w takich przypadkach w okolice samolotów kieruje się wojskowe myśliwce? Pierwszą odpowiedzią, która sama nasuwa się na myśl, jest oczywiście możliwość zestrzelenia samolotu, żeby zapobiec jeszcze większej tragedii (jak rozbicie w mieście), ale takie rzeczy to tylko w filmach. Oczywiście nie można i takiego scenariusza wykluczyć, ale nie przesadzajmy, na pewno nie w tym przypadku. Do podobnych trudnych sytuacji wysyła się myśliwce w dwóch głównych celach.

1) Obserwacja samolotu. Zupełnie staroświecka obserwacja samolotu gołym okiem. Pilot myśliwca jest w stanie określić w jakim stanie jest poszycie samolotu, czy podwozie jest schowane czy wyciągnięte, w jakiej pozycji są klapy, w jakich pozycjach są stery, czy z silników wydobywa się dym itd. To bardzo ważne, ponieważ pomimo naszpikowania samolotów tysiącami czujników, piloci uszkodzonej maszyny po prostu nie są w stanie poczynić najprostszych nawet obserwacji wzrokowych, bo fizycznie nie mają jak tego zrobić. Proste obserwacje są natomiast bardzo ważne, ponieważ jeśli coś w samolocie nie działa, to znaczy, że i czujniki mogą nie działać.

Piloci myśliwców mogą na bieżąco przez radio przekazywać informacje o stanie samolotu. Dlatego też do obserwacji wysyła się dwa myśliwce, żeby dokonać oględzin z obu stron naraz bez wykonywania niepotrzebnych i niebezpiecznych manewrów.

2) Nawigacja. W tym przypadku będziemy mieli też do czynienia z prowadzeniem samolotu pasażerskiego przez F-16. Myśliwiec jako prowadzący nadaje kierunek i wysokość, na której pilot samolotu pasażerskiego powinien się utrzymywać. Jeśli przyrządy nawigacyjne na pokładzie zawodzą, to pilot musi lądować "na oko", przy czym pomoc myśliwca ze sprawnymi systemami nawigacji jest naprawdę nieoceniona.

Myśliwiec może podprowadzić samolot aż do samego lądowania.

14:43:00

[KL] Macie lotnisko z dobrą pogodą na południe od waszej pozycji, 135 mil na południe od waszej pozycji, dolecicie tam?
[1388] Potwierdzam, możesz podać kierunek?
[KL] Na prawo 1-9-0.

[ F-16] Kilo Zulu Romeo, możesz utrzymać kierunek i wysokość?
[1388] Potwierdzam.
[F-16] Jeśli sobie życzysz, możemy cię przechwycić i prowadzić do lotniska, żebyś mógł bezpiecznie wylądować.
[1388] OK, tak.

Piloci myśliwców zbliżali się do lotu 1388 i zaczynali podniebną współpracę.

14:46:51

[F-16] Kilo Zulu Romeo, jeśli skręcisz teraz na [...], będziesz mniej więcej na linii drogi startowej 19 w Beja.

Kierowali się na lotnisko będące częścią bazy wojskowej w Beja, które znajdowało się w dobrej pozycji dla 1388 i panowały tam dobre warunki atmosferyczne.

14:47:26

[F-16] Kilo Zulu Romeo, jestem 10 mil morskich od ciebie i jeśli sobie życzysz, przechwycę cię i wezmę cię pod skrzydło.

Pilot pasażerskiego samolotu godził się na wszystko i nie odmawiał żadnej pomocy.


14:48:16

[1388] OK, mógłbyś zrobić nam miejsce, mamy TCAS.
[F-16] Przyjąłem.

TCAS to system zapobiegający zderzeniom statków powietrznych (Traffic Alert and Collision Avoidance System) - czyli najprościej rzecz ujmując system przeciwdziałający kolizjom samolotów. Jeśli w pobliżu samolotu wyposażonego w TCAS znajdzie się inny samolot, to pilot będzie bombardowany głosowymi komunikatami, jak np.: "climb, climb" (wznieś się). Piloci samolotu musieli więc najpierw wyłączyć TCAS. Po tym zabiegu myśliwce mogły podlecieć bliżej.

Warto w tym punkcie nadmienić, że miesiąc wcześniej, 2 października 2018 r., całkiem niedaleko, bo nad terytorium Hiszpanii, doszło do bardzo głośnego przypadku uruchomienia TCAS po wprowadzenia dwóch samolotów Ryanair na kurs kolizyjny. Każdorazowe uruchomienie tego systemu to wielkie wydarzenie rozpatrywane jak wypadek lotniczy, nawet jeśli nie doszło do żadnych uszkodzeń. Samo to, że system się uruchomił, było już bardzo niebezpieczną sytuacją, wymagającą dogłębnego zbadania.


14:53:01

[KL] Tylko dla potwierdzenia, możecie lecieć za F-16, żeby wejść na ścieżkę 1-9 w Beja?
[1388] Tak, próbujemy, uhhh... mamy manualne sterowanie, więc lepiej będzie, jak będziemy lecieć...

Od tego miejsca większość komunikacji to jedynie wymiana danych na temat położenia drogi startowej i wskazówki orientacyjne. Samolot z asystą F-16 dolatuje w okolice lotniska w Beja i piloci schodzą do lądowania na drogę startową 19R.


Dwa podejścia kończą się klapą. Przy trzecim podejściu wiedzą już, że nie uda im się usiąść na 19R (prawy), ale są na dobrej ścieżce, żeby awaryjnie usiąść na 19L (lewy). Około 15:10 samolot dotyka drogi startowej 19L i wszyscy oddychają z ulgą. Pilot myśliwca obserwuje lądowanie z powietrza i kiedy widzi, że samolot zaczyna już wyhamowywać na pasie puszcza w eter zadowolone:

[F-16] All right!

Wśród 6 osób na pokładzie tylko jeden z pasażerów jest ranny (w nogę). Niepotwierdzone informacje mówią też o tym, że znajdujący się na pokładzie przedstawiciel linii lotniczej Astana został odwieziony do szpitala z objawami zawału serca.

Sukces!

To była zupełnie beznadziejna sytuacja. Utracona sterowność, a w dalszej części lotu odwrócone stery(!), samolot "dryfujący" po niebie według własnego widzi mi się i wizja tragicznej katastrofy. Jak widzimy, w trakcie lotu piloci pożegnali się już z perspektywą bezpiecznego lądowania i byli zdecydowani na kontrolowane rozbicie maszyny, ale dzięki sprawnym technikom, którzy w lot opracowali plan i jakimś tylko im znanym cudem dokonali modyfikacji samolotu, wszystko kończy się bez ofiar.

Wstępnie ustaloną przyczyną wypadku było błędne połączenie systemu sterowania podczas prac remontowych. Tym razem skończyło się dość bezpiecznie i bez wielkich "fajerwerków". Szczegółowe śledztwo trwa.


Dodatkowe materiały do obejrzenia:






Zapis rozmów wraz z trasą przelotu: video1, video2.

Lądowanie - obraz z pokładu myśliwca Bullet21:


Lądowanie, obraz z ziemi:

Źródła: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8