Człowiek, który włożył głowę do akceleratora cząstek (i przeżył)

Był 13 lutego 1978 roku. Anatolij Bugorski, naukowiec zatrudniony w Instytucie Fizyki Wysokich Energii w pewnej miejscowości niedaleko Moskwy, miał tego dnia dyżur. Coś się popsuło w Synchrotronie U-70, a on miał to naprawić. Jeśli nie wiecie co to za urządzenie, to już spieszymy z małą podpowiedzią. To powstały w 1970 roku najpotężniejszy na świecie (wówczas) akcelerator cząsteczek. Uczeni, którzy skonstruowali to ważące 20 tysięcy ton cholerstwo, dostali za ten projekt nagrodę Lenina. Było czym się chwalić – dzięki tej maszynie udało się nadać protonowi rekordową jak na tamte czasy energię 76 GeV (gigaelektronowoltów).


Bugorski znalazł się w złym miejscu i czasie. Nie zdawał sobie sprawy, że w urządzeniu nawaliły też systemy bezpieczeństwa. Nie spodziewając się, że akcelerator cząstek jest uruchomiony, postanowił włożyć głowę do środka. Rozpędzona do ponad 70 GeV protonowa wiązka gładko przeszyła głowę uczonego, wchodząc w potylicę i wychodząc nosem. Naukowiec zobaczył piekielnie rażące światło, ale nie poczuł bólu. Po chwili lewa strona jego głowy spuchła niczym balon. Bugorski natychmiast zawieziony został do szpitala, gdzie miał dostać pomoc i trafić na obserwację. Nigdy bowiem wcześniej nikt nie włożył głowy do uruchomionego akceleratora i nie przyjął tak potężnej dawki promieniowania.


Pacjent trafił do wyspecjalizowanej w chorobach popromiennych placówki w Moskwie – do tego samego miejsca osiem lat później trafiły ofiary katastrofy w Czarnobylu.
Jednostką pochłanianej energii promieniowania jest grej (Gy). I tak na przykład, kiedy idziemy zrobić sobie prześwietlenie złamanej kończyny, przyjmujemy ok. 0,1-2,5 mGy (miligrejów). Jeśli przyjęlibyśmy jej więcej, mogłoby się to dla nas bardzo źle skończyć. Jednorazowe wystawienie się na promieniowanie 4-8 Gy sprawia, że w ciągu kilkunastu godzin człowiek dostaje krwawej biegunki, a wewnętrzne organy pokrywają się wrzodami.

Cierpienie zazwyczaj trwa ok. 14 dni i kończy się śmiercią pacjenta. Nieszczęśnicy, którzy przyjmą naraz dawkę 50 Gy, zazwyczaj umierają od razu. Wypadek Bugorskiego był pierwszym incydentem, gdy ktoś otrzymał potężną dawkę szkodliwych promieni, ale „zaserwowanych” w formie wiązki o przekroju kilku milimetrów kwadratowych.


Szacuje się, że promieniowanie wiązki, wbijając się w czaszkę Anatolija, wynosiło 2000 Gy, natomiast wychodząc nosem naukowca, jej wartość wynosiła już 3000 Gy. W tym jednak wypadku na promieniowanie nie zostało wystawione całe ciało, a jedynie niewielka jego część. Dodatkowo wiązka, która wykonała w głowie Bugorskiego malutki tunel, ominęła najważniejsze rejony mózgu naukowca. Oczywiście nikt jednak nie miał wątpliwości, że biedny Rosjanin ostatecznie umrze. Pytanie brzmiało jak długo miał się męczyć i jakież to okropieństwa podczas agonii miały go czekać.

Pewnie niejeden radziecki uczony przegrał zakład - Bugorski przeżył dłużej, niż można było się spodziewać. Mijały dni, tygodnie, miesiące, a przeszyty na wylot wiązką protonów mężczyzna powoli wracał do zdrowia. Dziś ma 75 lat i czuje się całkiem nieźle. Promień wypalił ścieżkę przez jego głowę, przeszył kości czaszki i równiutko przeciął na wylot mózg. Kiedy opuchlizna zeszła, widać było ślad po tym protonowym „pocisku”. Zaobserwowano, że w niektórych miejscach uczonemu schodziła z twarzy skóra. Ponadto Bugorski stracił słuch w lewym uchu. W ciągu kilku dni po wypadku cała lewa strona twarzy naukowca zaczęła tracić zdolność do wykonywania jakichkolwiek grymasów mimicznych, a z czasem mięśnie w tym rejonie zupełnie przestały działać.

Do dziś lico Anatolija jest częściowo sparaliżowane. To dało dość interesujący efekt – lewa strona twarzy Bugorskiego wygląda na dobre dwie dekady młodszą niż strona prawa. Ten efekt uboczny można porównać do działania botoksu. Jak by nie patrzeć, jad kiełbasiany stosowany w medycynie estetycznej ma przecież za zadanie doprowadzić do paraliżu niektórych mięśni twarzy…


Bugorski miewa ataki utraty świadomości oraz napady silnych drgawek, ale to i tak stosunkowo mała cena za przyjęcie na łeb tak potężnej dawki promieniowania. Uczony dokończył pisanie swojego doktoratu, a po wylizaniu swych ran wrócił do pracy w Instytucie Fizyki Wysokich Energii. Przez wiele lat nie mówił o swoim wypadku. W tamtych czasach osoby zatrudnione w instytutach badawczych skoncentrowanych na energii atomowej zobowiązane były utrzymywać w ścisłej tajemnicy szczegóły swojej pracy.

Dziś wiązki protonowe używane są w radioterapii, a za pomocą precyzyjnie nakierowanych wiązek lekarzom udaje się zniszczyć komórki guzów nowotworowych. Mimo że stosowana w takich zabiegach dawka promieniowania jest zazwyczaj 300-krotnie mniejsza niż ta, którą oberwał w głowę Bugorski, to wielu pacjentów i tak miewa dość przykre efekty uboczne...

Źródła: 1, 2, 3, 4, 5