Avro Vulcan - o futurystycznym brytyjskim bombowcu z lat 40. od jego narodzin aż do złomowania

W roku 1947 Ministerstwo Obrony Wielkiej Brytanii złożyło "zamówienie" na niezwykle nowoczesny bombowiec, który zapewniłby brytyjskiej flocie powietrznej wielką przewagę nad potencjalnymi przeciwnikami. Wymagania dotyczące konstrukcji były bardzo jasne, samolot miał osiągać prędkość 930 km/h, pułap operacyjny 15 000 m, zasięg 5500 km i łączny udźwig bomb do 4500 kg. Prace podjęto w firmach Avro, Vickers i Handley Page, a całość tej produkcji nazwano flotą bombowców V (V-force). Dziś porozmawiamy o Vulcanie z firmy Avro, którego produkcja zaczęła się już w 1955 roku. Była to niezwykła konstrukcja, jednak czasy szybko się zmieniały i w nieco spokojniejszej w tym czasie Europie i po upowszechnieniu produkcji bomb atomowych, ten potężny bombowiec nie był już aż tak bardzo potrzebny.


Gdy zmalało znaczenie Vulcana jako bombowca wysokościowego, zdecydowano się na modernizację dostosowującą go do nowych realiów. Od połowy lat 60. do chwili wycofania ze służby liniowej Vulcany z powodzeniem pełniły więc nowe zadania, obejmujące rozpoznanie morskie oraz gotowość do ataków nuklearnych z małej wysokości.

W połowie lat 60. XX wieku, w związku z rezygnacją z programu Skybolt i wobec rozprzestrzeniania się radzieckich pocisków ziemia - powietrze, bombardowania z dużych wysokości uznano za nieefektywne. Efektem tej konstatacji było opracowanie przez Wielką Brytanię własnego sposobu użycia pocisków nuklearnych, który miał być używany do czasu uruchomienia systemu Polaris, co planowano na 1969 r. Dowództwo Lotnictwa Bombowego (Bomber Command) nie miało więc innego wyjścia i w marcu 1963 r. rozpoczęło przestawianie się na działania na małej wysokości, co miało pozwolić na przetrwanie floty V-force, czyli siłom bombowym złożonym z samolotów typu Vulcan, Victor i Valiant.

Zmiana spowodowała poważne problemy operacyjne, gdyż od czasu wprowadzenia na uzbrojenie strategicznej bomby termojądrowej WE.177B we wrześniu 1966 r. Vulcany musiały przenosić starsze i mniej skuteczne uzbrojenie. Bomby Yellow Sun i Red Beard wymagały osiągnięcia pułapu co najmniej 3660 m przed zrzutem, z kolei zwolnienie pocisku Blue Steel na małej wysokości zmniejszało jego zasięg. Tak więc samoloty przenoszące Yellow Sun miały zwalczać z małej wysokości cele podstawowe, a nosiciele pocisków Blue Steel miały je odpalać na cele drugorzędne.


Przestawienie się na operacje na małej wysokości odbyło się niemal jednocześnie z wejściem do służby pocisku Blue Steel, z którym jednostka próbna w Woomera przeprowadziła próby na dużej i małej wysokości. Pierwsze odpalenie z małej wysokości przedprodukcyjnego pocisku W.100A z Vulcana nastąpiło 19 listopada 1963 r. Do odpalenia z małej wysokości były niezbędne tylko niewielkie modyfikacje, a konkretnie jednoczesne odpalenie obu komór silnika Stentor - zapewniało mu to odpowiedni ciąg, lecz jednocześnie znacznie zmniejszało zasięg pocisku. 1 lipca 1964 r. wprowadzono sterownik do awaryjnego zwalniania pocisku na małej wysokości. Cztery z 57 zamówionych przez RAF pocisków Blue Steel przeznaczono do badań; zostały one odpalone - dwa z samolotów Victor i dwa z Vulcanów - na wysokości 305 m nad poligonem Aberporth na początku lata 1967 r.

Red Flag to najbardziej realistyczne ćwiczenia bojowe USAF, a od 1977 r. do udziału w nich zapraszano Vulcany. Konieczność wykonywania ciasnych zakrętów w górach sprawiała, że 13 samolotów otrzymało kamuflaż typu wraparound po to, aby dla myśliwców "przeciwnika" w czasie ćwiczeń Red Flag górne powierzchnie wyglądały tak samo jak dolne.

Rozpoznanie

Zmniejszenie odpowiedzialności za zadania nuklearne sprawiło, że nowe Vulcany B.Mk 2 mogły wykonywać inne misje. 27. Dywizjon rozwiązano w Scampton w marcu 1972 r., lecz ponownie sformowano go w tej samej bazie 1 listopada 1973 r. jako dywizjon radarowego rozpoznania morskiego (MRR, Maritime Radar Reconnaissance). Samoloty dywizjonu częściowo zastąpiły Victory SR.Mk 2 z 543. Dywizjonu po ich wycofaniu ze służby liniowej w maju następnego roku.

Początkowo tylko cztery Vulcany (XH534, XH558, XH560 i XH563) zostały przebudowane na wersję B.Mk 2 (MRR) w firmie Hawker Siddeley, gdzie dodano wyposażenie nawigacyjne Loran C i usunięto radar śledzenia terenu (TFR, Terrain Following Radar).

Na samolotach pozostawiono błyszczące pokrycie farbą poliuretanową, podczas gdy maszyny bombowe pomalowano farbą matową. Standardowych Vulcanów używano do czasu otrzymania czterech kolejnych maszyn wersji MRR (XH537, XJ780, XJ823 i XJ825) w latach 1976-1978, choć tylko XH537 i cztery maszyny z pierwszej partii miały możliwość przenoszenia na pylonach zasobników do próbkowania górnych warstw atmosfery.

27. Dywizjon, któremu przydzielono obowiązek patrolowania wód wokół Wysp Brytyjskich (w razie potrzeby miały go wspierać dywizjony 35. i 617., które dotrzymały drugorzędne zadania MRR), miał wykonywać jeden z trzech typów misji na dużej wysokości: INSTOW - poszukiwanie na rozległym obszarze; CRISP (Continous Radar Intelligence Surface Plot) - monitoring ruchu przechodzącego przez określony wcześniej obszar; wreszcie ASPID (Airborne Surface Plot Indicating Direction) - rozpoznanie "wąskich gardeł", jak np. przejścia pomiędzy Islandią a Wyspami Owczymi. Wizualna identyfikacja i fotografowanie jednostek nawodnych były normalnymi elementami operacji, przy czym używano zmodyfikowanej kamery bojowej F95, wykonującej osiem klatek na sekundę, lub ręcznego canona AE-1. Podczas działań wojennych Vulcan mógł wezwać samoloty typu Buccaneer lub Canberra w celu dokładnego rozpoznania rejonu działania; mógł także koordynować atak tych samolotów.

Tankowce

Podobnie jak wcześniej Valiant i Victor, u schyłku swej kariery Vulcan zaczął pełnić funkcję tankowca. W 1982 r., gdy kampania na Falklandach nabrała pełnego rozmachu, znaczna część tankowców Victor była potrzebna na Wyspie Wniebowstąpienia, co sprawiło, że samoloty bazujące na Wyspach Brytyjskich boleśnie odczuły ich brak. Jednym sposobem częściowego polepszenia sytuacji była pośpieszna przebudowa sześciu bombowych Vulcanów, co wykonano w rekordowym czasie w Woodford. Nowe tankowce początkowo oznaczono jako B.Mk 2K, by po ich wejściu do służby zmienić oznaczenie na K.Mk 2. Maszyny te służyły do marca 1984 r., gdy pojawiła się wystarczająca liczba przebudowanych VC10, które przejęły funkcję tankowców.

Zespół pokazów lotniczych

Przez 25 lat Vulcan był główną atrakcją wielu pokazów lotniczych. Gdy samoloty tego typu wycofano ze służby liniowej w 1984 r., ministerstwo obrony postanowiło utrzymać egzemplarz nr XL426 w stanie zdatnym do lotu do celów pokazowych w ramach zespołu Vulcan Display Team, później rozbudowanego do stanu eskadry (VDF, Vulcan Display Flight). Gdy 426. kończył się resurs przed naprawą główną, zastąpił ją XH558 i latał w składzie VDF do 1992 r. Samolot ten trafił do Muzeum Zimnej Wojny w Bruntingthorpe.


Wspierający muzeum entuzjaści utrzymali samolot w stanie zdolnym do kołowania, a po latach kampanii reklamowej i zbierania funduszy otrzymali pozwolenie na doprowadzenie samolotu do stanu lotnego. Ostatecznie XH558 wystartował ponownie 18 października 2007 r., po raz pierwszy od 15 lat.

Złomowanie

Zdecydowana większość Vulcanów została pocięta palnikami w bazie RAF St Athan w Walii, użyta jako samoloty do ćwiczeń straży pożarnej w bazach lotniczych lub wykorzystania jako pomoc naukowa w jednostkach naprawczych. Pierwsze złomowania nastąpiły po wycofaniu maszyn wersji B.Mk 1A, które w 1966 r. zebrano w St Athan do kasacji i sprzedania jako złom. Podobny los spotkał wiele maszyn wersji B.Mk 2 w latach 1981-1982, gdy flota Vulcanów uległa likwidacji. Na szczęście dzięki niskiej cenie odsprzedaży na złom wiele z nich przetrwało, przekazanych do muzeów.


Źródła
Archiwa własne w oparciu o dane historyczno-techniczne Apache Avro & RAF Aviation, Historia Avro Vilcan, RAF Museum in London