Uzbrojenie w Baldur's Gate okiem historyka

Teraz, gdy po 8 latach przygotowuję się do obrony dysertacji, mogę w końcu samemu odpowiedzieć na kilka pytań w tym temacie. Jako że cRPG-ów są setki, a broń w nich występująca nie zawsze jest wzorowana na rzeczywistości, postanowiłem skupić się na kultowym już Baldur's Gate z 1998 r., w którym twórcy starali się w miarę wiernie naśladować średniowieczny oręż.

Na początku należy zacząć od podziału średniowiecznego uzbrojenia. Uzbrojenie (bądź broń, gdyż są to synonimy) dzielimy na:
- zaczepną, której zadaniem jest zadawanie obrażeń
- ochronną, służącą ochronie przed tymi obrażeniami.
Broń zaczepna dzieli się zaś na:
- sieczną
- obuchową
- drzewcową
- strzelczą
- palną
Broń ochronna zaś na:
- zbroje (w skład których wchodzą hełmy)
- tarcze.
Podział ten nie jest do końca dokładny, bo co zrobić z koncerzem, albo rapierem, które służą wyłącznie do kłucia. Część historyków, by uniknąć tego problemu, nazywa broń sieczną bronią białą, co kłóci się z klasycznym pojęciem tego terminu. Niemniej na potrzeby tego artykułu powinien on w zupełności wystarczyć.

Uzbrojenie zaczepne:

Długi miecz (long sword) i krótki miecz (short sword) - mieczy generalnie nie dzieli się pod kątem ich długości, bo i na którym centymetrze byłaby linia podziału? Najczęściej stosowaną typologizacją tego typu oręża jest klasyfikacja wykonana przez brytyjskiego historyka Ewarta Oakeshotta, który za kryterium podziału wziął kształt głowni (klingi). Pod tym względem wyodrębnił on 10 typów na lata od 1050 do 1350 oraz 16 typów na lata od 1350 do 1550. Mniej naukowy podział bierze pod uwagę rodzaj chwytu. Względem niego miecze dzielą się na jednoręczne, półtoraręczne i dwuręczne. I tak np. typ XVIII u Oakeshotta jest mieczem półtoraręcznym. Należy zaznaczyć, że prawie wszystkie miecze w średniowieczu zaliczały się do jednej z dwóch pierwszych kategorii. Miecze dwuręczne były prawdziwymi kolosami dochodzącymi do 2 m długości i 3 kg wagi i wytworzyły się dopiero pod koniec wieków średnich.

Topór (battle axe) - jednym z częściej popełnianych błędów jest zaliczanie toporów do broni siecznej (jak uczyniono w Baldurze) czy wręcz rąbanej (sic!), biorąc pod uwagę ich wygląd i charakter zadawanych przez nie ran. W rzeczywistości broń ta zalicza się do broni obuchowej, podobnie jak młoty czy cepy bojowe. Wywodzi się to jeszcze z epoki prehistorycznej, gdzie pierwsze topory, wykonane z kamienia, faktycznie zadawały rany miażdżone. W późniejszych epokach ich wygląd uległ zmianie, ale kategoria broni pozostała.

Wekiera (mace) - do dziś nie wiem skąd tłumacze CD Projekt zaczerpnęli tę nazwę. Istnieje ona wprawdzie w Wikipedii, ale w pracach bronioznawczych nie spotkałem się z nią ani razu. Biorąc pod uwagę ikonę, twórcom gry z Bioware prawdopodobnie chodziło o buzdygan (który po angielsku nazywany jest mace), czyli broń obuchową, której głowica wykonana była z metalowych piór rozchodzących się promieniście od drzewca. W okresie nowożytnym broń ta była symbolem władzy oficerskiej, a jej mniejsza wersja, piernacz, którym Rzędzian z "Ogniem i mieczem" solidnie dostał od Bohuna, pełnił funkcję listu żelaznego zapewniającego swobodny przejazd.

Sztylet (dagger) - jedna z popularniejszych broni średniowiecza, miniaturowa wersja miecza, noszona na prawym boku i najczęściej stosowana do dobijania przeciwnika. Ciekawostką jest to, że słowo sztylet jest praktycznie niestosowane przez historyków. Broń tę nazywa się najczęściej puginałem (od łac. pungere, czyli kłuć) bądź po staropolsku - tylcem. Sztylet jest określeniem mocno potocznym.

Uzbrojenie ochronne:

Hełmy (helmets) - hełmy w takiej formie, w jakiej pojawiają się w Baldurze, nie znalazłyby zastosowania na placu boju. Zadaniem tego typu ochrony głowy było umożliwienie odbijania bądź ześlizgiwania ciosów. Tym samym musiały posiadać one odpowiedni kształt i być pozbawione wszelkich wystających elementów. Wszelkie rogi czy skrzydła nie wchodziły w grę. Wyjątkiem były hełmy turniejowe, które często zaopatrywano na szczycie w klejnoty herbowe przedstawiające znaki rodowe rycerzy.

Zbroja skórzana (leather armor) i zbroja skórzana ćwiekowana (studded leather armor) - dwa najsłabsze typu pancerzy występujące w Baldurze. W rzeczywistości ciężko jednoznacznie określić, czy ten rodzaj ochrony tułowia był stosowany w średniowieczu. Wiemy, że skórę da się utwardzić poprzez jej gotowanie, niemniej ze względu na organiczny charakter tego materiału próżno szukać go na stanowiskach archeologicznych. Również źródła ikonograficzne pochodzące z okresu jej ewentualnego stosowania (przed 1100 r.) nie wnoszą nic do tematu, gdyż po pierwsze jest ich wyjątkowo niewiele, a po drugie wykonywane były bardzo schematycznie. Wiemy natomiast, że pancerz skórzany służył jako podkład do zbrojników (płytek metalowych różnej wielkości), tworząc pancerze łuskowe czy brygantyny.

Kolczuga (chainmail) - zbroja wykonana z tysięcy małych, połączonych ze sobą kółek. Co ciekawe, w średniowieczu ten typ miękkiej ochrony tułowia nazywano pancerzem. Dopiero w XIX wieku słowo to zmieniło swoje znaczenie i zaczęło oznaczać solidną blachę. Jako ciekawostkę można podać, że oryginalnie każde kółko było zgrzewane bądź nitowane (czasem nawet na 2 nity). Dziś na potrzeby rekonstrukcji wiele egzemplarzy posiada kółka łączone na styk, gdyż tak jest znacznie szybciej, a przeciętny Kowalski i tak się nie pozna. Tak więc, jeśli będziecie kiedyś na festynie rycerskim i znajdziecie kolczugę z kółkami nitowanymi, to możecie ukłonić się w pas jej właścicielowi - wykonanie takiego pancerza zajmuje kilkaset godzin (kolczuga z kółkami na styk to "tylko" ok. 100-150 godzin).

Zbroja paskowa (splintmail armor) - zbroja pod kątem klasy pancerza umieszczona pomiędzy kolczugą a zbroją płytową. Prawdziwa zagadka translatorska, która ulega wyjaśnieniu, gdy zerknie się na jej oryginalną nazwę. Bioware postanowiło najwyraźniej poukładać lepsze pancerze względem realnie istniejących typów. Angielski archeolog, Claude Blair, podzielił okres angielskiego średniowiecza względem dominującego w nim uzbrojenia ochronnego. I tak okres od 1066 do 1250 to czas kolczugi, 1250-1330 wstępu do zbroi płytowej, 1330-1410 wczesnej zbroi płytowej, a od 1410 do 1500 zbroi płytowej. Zbroja paskowa wpasowuje się w okres 1330-1410, kiedy to panował typ pancerza zwany płatami. Była to kamizelka ze skóry, do której od spodu przynitowano sporej wielkości zbrojniki, zwane właśnie płatami (nity na zewnątrz tworzyły często ozdobny wzór). Z czasem zbrojniki te połączyły się tworząc zbroję płytową krytą, która w XV wieku przekształciła się w pełnoprawny kirys. Niestety tłumacze z CD Projekt nie zauważyli tej zależności i wymyślili własną nazwę.

Karwasze (bracers) - jeden z popularniejszych w RPG-ach typów uzbrojenia ochronnego tak naprawdę nie był zbyt popularny w średniowieczu. Stosowały go ludy azjatyckie oraz wschodnie. Rycerstwo europejskie generalnie nie nosiło samodzielnej ochrony przedramienia. Podobnym do karwaszy elementem było zarękawie, czyli część zbroi płytowej chroniąca rękę od łokcia do dłoni. Był to jednak element całości.

BONUS - przedmioty magiczne:

Hełm garnczkowy 1 - tego wzmocnionego egzemplarza używał wybitny angielski rycerz Wilhelm Marshal (1144-1219). W ciągu 10 miesięcy nosząc go na głowie pokonał 103 rycerzy, samemu nie odnosząc znaczących ran. Był on do tego stopnia skuteczny, że gdy po jednym z wygranych przez niego turniejów szukano go, by wręczyć mu nagrodę, znaleziono go z głową na kowadle u kowala, który próbował wyprostować ów pogięty w walce hełm.

Kusza 2, zguba królów - ta legendarna kusza znajdowała się na zamku Châlus-Chabrol, w trakcie jego oblężenia przez wojska Ryszarda Lwie Serce w marcu 1199 r. Gdy 25 dnia owego miesiąca król doglądał prac oblężniczych, trafił go w lewe ramię bełt wypuszczony właśnie z tej broni. W wyniku zakażenia rany król zmarł 6 kwietnia, wybaczając wcześniej kilkunastoletniemu oprawcy i obdarzając go 100 szylingami. Kusza zniknęła w do dziś niewyjaśnionych okolicznościach, razem z patelnią, którą młody kusznik osłaniał się przed pociskami.

Nie opisywałem każdego typu broni występującej w grze, jedynie te, które różnią się od swoich realnych odpowiedników, ewentualnie z którymi wiążą się jakieś ciekawostki. Mam nadzieję, że was to zainteresowało.