Dasz wiarę? Bliskowschodni czciciela Szatana, czyli jazydyzm

To krzywdzące i stereotypowe sformułowanie zawarte w tytule było używane wobec jazydów – społeczności zamieszkującej Kurdystan (fioletowy obszar na mapie) - od dawna: przez muzułmanów w średniowieczu, europejskich badaczy kultur w XIX w., Saddama Husajna, a obecnie przez islamistów. Zwykle nie kończyło się na przemocy słownej, gdyż jazydzi są jedną z najbardziej prześladowanych społeczności na przestrzeni dziejów, co ostatnio jest nagłaśniane przez media przy okazji agresji Państwa Islamskiego. Sytuacji nie poprawia ich izolacja - nawet chrześcijańscy czy muzułmańscy Kurdowie wiedzą mało o swoich sąsiadach.


Historycznych początków swojego ludu jazydzi upatrują w VII w. p.n.e. z początkiem historii kurdyjskiej, nazwa ludu miała się wywodzić od perskiego „ized”, czyli anioł. Do niedawna uznaniem cieszyła się teoria, jakoby jazydyzm miał być ruchem oporu kalifa Yazida żyjącego w VIII w. przeciwko dynastii Abbasydów, która wówczas dopiero co przyjęła islam. Teorie te są na razie spekulacjami, jedynym pewnikiem jest postać szajcha Adiego (1075-1160 r.) – proroka jazydyzmu, który podróżował po Bliskim Wschodzie słuchając teologów muzułmańskich, chrześcijańskich i żydowskich. Podobno zapuścił się również w okolice Indusu, zanim osiadł w dolinie Lalisz w chrześcijańskim klasztorze. Tam poświęcił swe życie umartwieniom i modlitwie. Jego grób (na zdjęciu) jest najważniejszym miejscem pielgrzymek i modłów dla jazydów. Za życia został uznany za świętego, a po śmierci za wcielenie najwyższego anioła, zwanego Melek Taus, co znaczy „Anioł Paw”, którego niewypowiadane nigdy imię brzmi Shaytan.


Religia jazydów opiera się na idei podobnej do oświeceniowego deizmu – istnieje jeden najwyższy bóg, Jazdan, nie zajmujący się zbytnio losami świata, który stworzył 7 wielkich aniołów, Ziemię oraz człowieka. Aniołom nakazał oddać pokłon człowiekowi, posłusznie więc wypełnili oni polecenie boga – wszyscy oprócz Meleka Tausa. Ten zbuntował się, gdyż uważał, że cześć należy się tylko Jazdanowi. Niezależnie od tego, czy miał rację, został wtrącony do piekła i stał się upadłym aniołem. W otchłani Melek Taus żałował za swoje czyny i płakał rzewnymi łzami przez 7000 lat, napełniając 7 wielkich dzbanów, których użył potem do ugaszenia ognia piekielnego. Jazdan w dowód wdzięczności przywrócił Meleka Tausa do chwały, dał mu najwyższą godność i nakazał sprawować władzę nad Ziemią. Z tego powodu jazydzi czczą Meleka Tausa, nie Jazdana, a szajch Adi jest najważniejszym człowiekiem, któremu przynależy wszelka chwała.


Wierzenia jazydzkie były przekazywane przede wszystkim ustnie. Istnieją co prawda dwie święte księgi – „Księga Objawienia” Szajcha Adiego i „Czarna Księga” wczesnomuzułmańskiego teologa Hasana al-Basriego (642-728 r.), jednak nie są one znane przez większość wiernych. Nie istnieje spójna i jasna doktryna, religia ta jest mieszanką zapożyczonych z sąsiadujących religii elementów. I tak: istnieje Jazdan i Melek Taus (odniesienie do zaratustrzańskiego boga Ahura-Mazdy), stworzyciele świata i człowieka, który potem popełnia grzech i zostaje wypędzony z Raju, a za karę na ziemię przychodzi wielka powódź (judaizm). Czczone jest Słońce, Księżyc, Ziemia i planety jako osobne aspekty bóstwa (starożytne religie mezopotamskie). Obowiązkiem każdego jazyda jest modlitwa trzy razy dziennie oraz pielgrzymka do grobu szajcha Adiego w Lalisz przynajmniej raz w życiu (islam). Nabożeństwa bardzo przypominają mszę, wierni czynią znak krzyża i udzielają chrztu, gdyż uznają, że woda jest święta (chrześcijaństwo). Nie ma piekła, a po śmierci ludzie przechodzą przez kolejne wcielenia, zawsze o jeden stopień wyżej w hierarchii (buddyzm). Społeczeństwo jazydzkie jest podzielone na kasty (hinduizm), istnieje zakaz mieszania małżeństw pomiędzy kastami, a każda rodzina jest odpowiedzialna za inny aspekt życia, zgodnie z przynależnością kastową. Obowiązują liczne tabu, m.in. zakaz jedzenia sałaty (ponieważ jej nazwa brzmi podobnie do imienia jednego z aniołów), ryb, gazeli, dyni czy kurczaka, który za bardzo przypomina pawia. Zabronione jest też ubieranie się na niebiesko – jest to kolor zarezerwowany dla Meleka Tausa.

Na zdjęciu jazydzkie kobiety w tradycyjnych strojach w trakcie pielgrzymki do Lalisz


Obecnie wielu jazydów uciekło z Kurdystanu, a sytuacja wcale się nie poprawia. Duże diaspory znajdowały się w Syrii (skąd również jazydzi emigrowali), Gruzji, Armenii oraz w Niemczech (na zdjęciu poniżej cmentarz jazydzki w Hanowerze). Sąsiednia Turcja jest nieprzyjaznym krajem dla niewiernych, za jakich uważani są jazydzi – mimo rzekomej neutralności religijnej państwa, jazydzkie dzieci w Turcji są zmuszane do odmawiania muzułmańskich modlitw, a dorośli muszą co rusz łamać swoje zasady, aby nikt ich nie rozpoznał. Niedawno sytuacja polepszyła się, jazydzi mogą m.in. prowadzić własne lekcje w szkołach w języku ojczystym, jednak po ostatnich wydarzeniach sytuacja może ulec zmianie. W Niemczech diaspory stają się coraz bardziej liberalne, jazydzi integrują się ze środowiskiem, a zakazy wychodzenia poza kastę nie są tak mocno przestrzegane (jeszcze niedawno zdarzały się w Niemczech zabójstwa wewnątrz wspólnot, np. za zdradę). Te wszystkie czynniki sprawiają, że jazydyzm może całkowicie zaniknąć, zanim zdążymy go dokładnie poznać.


Kaplica Słońca niedaleko Lalisz, wskazująca kierunek modłów.


Wejście do głównej świątyni w Lalisz


Jazydzkie dzieci przy malowidle przedstawiającym zapalanie świętego ognia dla Melaka Tausa