Zapomniana historia PRL - dwa zamachy na sekretarza Gomułkę

Mamy rok 1959 – na Kubie Fidel Castro obalił Batistę, w Stanach pojawia się lalka Barbie oraz film „Pół żartem, pół serio”, a Rosjanie zrobili pierwsze zdjęcia niewidocznej strony Księżyca. A w Polsce? Obok Gomułki oglądającego urzędy i szkoły z powieszonych portretów powszechna była tylko bieda. 15 lipca obok przygotowań do żniw Polska żyła przyjazdem Chruszczowa do Sosnowca.

Służby specjalne w ramach ochrony przywódcy ZSRR objęły obserwacją potencjalnych przeciwników politycznych, posiadaczy nielegalnej broni, mieszkańców ulic, po których miała przejeżdżać delegacja. Zamach zaplanował nieznany wówczas Stanisław Jaros. 6 lipca prasa w Polsce informowała o wizycie, zaś 14 lipca podano harmonogram oraz trasę przejazdu. Sprawca umieścił bombę w miejsciwości Zagórze (obecnie części Sosnowca), na drzewie przy ul. Armii Czerwonej. Bomba miała wybuchnąć, gdy Gomułka z Chruszczowem przejeżdżali obok niej.


Zamach nie wypalił, gdyż ładunek wybuchł dwie godziny przed przejazdem. Jaros nie przewidział, że harmonogram był niemożliwy do zrealizowania z powodów czasowych, a przejazdy potrwają dłużej. Nie wiadomo co by się stało z Chruszczowem i Gomułką, gdyby wszystko odbyło się zgodnie w czasie... Niemniej zarówno Chruszczow, jak i Gomułka nie dowiedzieli się o zamachu, gdyż w ciągu dwóch godzin całą ulicę posprzątano, zaś jedynym śladem po wybuchu było uszkodzone drzewo. Gazety z powodu cenzury nie wspomniały o zamachu:


Śledztwo podjęto natychmiast po eksplozji, jednak zatarcie licznych śladów podczas sprzątania ulicy przed przyjazdem dyktatorów ograniczyło potencjalnych zamachowców do mieszkańców Zagórza. Pół roku później sprawę umorzono. Przełom nastąpił dwa lata później po kolejnej próbie zamachu...

Mamy 1961 rok – Adolf Eichmann grzeje ławę w izraelskim sądzie, Kennedy ogłasza, że Ameryka do 1970 roku przeprowadzi udany załogowy lot na Księżyc, a w Polsce nadal było nijak. 3 grudnia 1961 roku do Zagórza miała przyjechać delegacja rządowa na świętowanie Barbórki. Jaros znowu miał ułatwione zadanie – większe doświadczenie, plan przebiegu wizyty podała prasa, a służby specjalne uznały prawdopodobnie poprzedni wybuch za jednorazowy incydent i częściowo zlekceważyły zabezpieczenie trasy. Bombę umieszczono kilkaset metrów dalej od miejsca poprzedniej eksplozji. Pomimo tego, że bomba wybuchła, nie udało się Jarosowi zabić Gomułki – przed samochodem z przywódcą PRL wyruszyła kolumna wysłana dla zmylenia ewentualnych zamachowców. Wybuch jednak zranił dwie osoby.



Ruszyło nowe śledztwo. Od razu założono, że sprawca dokonał obu zamachów: w 1959 i w 1961. Mikroślady znalezione na resztkach bomby ułatwiły znacząco znalezienie zamachowca. Do listy osób objętych stałą obserwacją trafiło kilkanaście nazwisk, w tym Stanisława Jarosa. 20 grudnia nieznany konfident poinformował, że Jaros mógł stać za atakami. Areszt Jarosa przeprowadzono 28 grudnia. Dwa tygodnie później przyznał się do zamachów, które nie miały zabić Gomułki, a jedynie go zastraszyć, zaś zamach ten miał zaszkodzić także znienawidzonej przez Jarosa milicji. 9 maja 1962 roku odbył się proces. Jarosa uznano za winnego i skazano na śmierć. Wyrok wykonano 5 stycznia 1963.

Do dziś istnieje wiele niejasności w tej sprawie. Niemniej jednak trudno wyobrazić sobie, co by było, gdyby w 1959 roku Gomułka z Chruszczowem przyjechali na czas do Zagórza.

Źródła: 1, 2, 3, 4.