Mineriada – czarna karta współczesnej Rumunii

Front nie odpuszcza

Po śmierci Ceaușescu w grudniu 1989 roku władzę w Rumunii przejął komunista Ion Iliescu, który powołał Front Ocalenia Narodowego (rum. Frontul Salvării Naţionale, FSN) oraz objął urząd prezydenta Rumunii. O ile w innych państwach biorących udział w Jesieni Ludów (czyli: Polski, Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Czechosłowacji, Węgier i Bułgarii) przeprowadzano reformy społeczne i demokratyczne, tak w Rumunii proces przemian został w pewien sposób zahamowany – FSN co prawda obiecał demokratyzację Rumunii oraz przeprowadzenie wolnych wyborów, lecz starał się odwlec reformy i wybory.


Po masowych protestach w celu obalenia reżimu Nicolae Ceaușescu rumuńska inteligencja kontynuowała walkę z komunistami – tym razem protestując przeciwko Iliescu i Frontowi. W styczniu 1990 roku prezydent Rumunii ogłosił, że FSN wystawi własną listę w czasie wyborów, które miały odbyć się w kwietniu. Decyzja ta była sprzeczna z wcześniejszymi zapowiedziami. Od 24 stycznia przeciwnicy Frontu gromadzili się na manifestacji, w czasie której walczyli z policją. Po kilku dniach FSN wezwał górników i robotników (tzw. "aktyw robotniczy") do rozpędzenia manifestujących. 28 stycznia policja oraz górnicy i robotnicy z doliny Jiu zaatakowali antyrządową demonstrację, która zgromadziła się na Calea Victoriei. Podczas starcia "aktyw robotniczy" ranił kilkadziesiąt osób, a policja aresztowała kilkuset uczestników protestów. Siłową interwencję nazwano mineriadą (rum. mineriadă; od: miner – górnik, termin urobiony na wzór cruciada - krucjata).


Pomimo stłumienia protestów przeciwnicy Iliescu nie odpuścili – w lutym wybuchła kolejna manifestacja. Po raz drugi rząd wezwał robotników i górników do stłumienia protestów. Podczas starć z 18 lutego aresztowano sto osób, a kilkadziesiąt osób zostało rannych. Pomiędzy FSN a górnikami zawiązał się strategiczny sojusz – rząd gwarantował górnikom bezkarność oraz obiecał zabezpieczyć kopalnię podczas transformacji gospodarczej. Z kolei górnicy mieli popierać rząd oraz tłumić protesty. Jednocześnie część działaczy związków włączyła się do polityki. Najbardziej znanym uczestnikiem mineriad, który zaczął angażować się w politykę, został Miron Cozma.

Czerwiec 1990

20 maja odbyły się wybory parlamentarne i prezydenckie. Pomimo protestów wybory wygrał Front Ocalenia Narodowego, który zdobył 67% głosów w wyborach (Iluescu z kolei uzyskał 85% głosów). Nowa władza cieszyła się poparciem u mieszkańców wsi i robotników. Forma przeprowadzenia wyborów spotkała się z niezadowoleniem inteligentów oraz opinii międzynarodowej (na znak protestu ambasador Stanów Zjednoczonych odjechał z Bukaresztu). Po wyborach wybuchły protesty na Placu Uniwersyteckim, podczas których manifestanci domagali się powtórki wyborów oraz domagali się ustąpienia Iliescu. Plac Uniwersytecki ogłoszono "strefą wolną od neokomunizmu". W mediach protestujących określano mianem "wichrzycieli" i "chuliganów", a Ion Iliescu w orędziu telewizyjnym wezwał górników do "zaprowadzenia porządku". 13 czerwca uzbrojeni w pałki, kilofy i łańcuchy górnicy przyjechali do Bukaresztu. Według źródeł do stolicy Rumunii przybyło od ośmiu do dziesięciu tysięcy górników. Obok nich rząd wysłał tajne służby do stłumienia protestów. Podczas czterech dni, przy bierności lub współudziale służb porządkowych górnicy, przy pomocy tajnych służb, brutalnie rozpędzili demonstrację. Górnicy zamordowali kilka osób (źródła mówią o czterech, pięciu lub ośmiu zabitych), a co najmniej tysiąc zranili. Atakowano nie tylko uczestników protestów, ale także zwykłe osoby, które nie brały udziału w manifestacjach. 17 czerwca Iliescu w orędziu telewizyjnym podziękował górnikom za "obywatelską postawę". Wydarzenia z czerwca sprawiły, że Rumunia straciła resztki wiarygodności na arenie międzynarodowej.


Poniżej materiał wideo przedstawiający wydarzenia z 13 i 15 czerwca:

Dalsza historia

Po 1990 roku mineriady odbyły się jeszcze trzy razy. Podczas mineriady z 25 września 1991 roku obalono reformatorski rząd Petre Romana (sam Roman wcześniej należał do Frontu i brał aktywny udział w tłumieniu protestów w czerwcu 1990 roku). Iliescu w 1992 roku wygrał wybory prezydenckie. Dopiero w 1996 roku urząd prezydenta objął niezwiązany z FSN Emil Constantinescu. W 2000 roku Iliescu ponownie objął urząd prezydenta. Po zerwaniu z postkomunistami Miron Cozma w 1999 roku trafił do sądu. Za udział w tłumieniu protestów skazano go na 18 lat więzienia. Warunkowo wyszedł w 2007 roku.

Ostatnie mineriady odbyła się w 1999 roku – w styczniu i w lutym. Podczas ostatniej mineriady górnicy domagali się uwolnienia Cozmy. Dzięki interwencji policjantów nie doszło do rozlewu krwi.

Rumunia do dzisiaj żyje wydarzeniami z 1990 roku. W czerwcu 2017 roku rumuńska prokuratora wojskowa postawiła w stan oskarżenia Iliescu i Romana w związku ze zbrodniami przeciwko ludności, które mieli popełnić w czerwcu 1990 roku. Obok nich akt oskarżenia trafił do szesnastu innych osób.

Źródła: 1, 2, 3.